Με τον όρο “Μικρασιατική Καταστροφή” αναφερόμαστε στα γεγονότα από την τελευταία φάση της Μικρασιατικής εκστρατείας, δηλαδή το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1919-22, την άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού μέχρι τον ξεριζωμό του μικρασιατικού ελληνισμού.
Φέτος και με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή ξεχωρίσαμε 6 βιβλία από τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ. Προσωπικές μαρτυρίες, επιστημονικές μελέτες αλλά και το πολύτιμο υλικό του ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ φέρνουν στο φως άγνωστες πτυχές, συνθέτοντας το παζλ του τραγικού αυτού ιστορικού γεγονότος.
Το αρχείον του εθνομάρτυρος Σμύρνης Χρυσοστόμου (3 τόμοι)
Χρυσόστομος Σμύρνης
Το αρχείο είχε αποσταλεί στην Ελλάδα από τον ίδιο τον μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο Καλαφάτη, λίγες μέρες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, και παραδόθηκε για φύλαξη στον ανιψιό του Χρυσόστομο Τσίτερ, διάκονο τότε, ο οποίος το 1991, ως μητροπολίτης Αυστρίας πλέον, το εμπιστεύτηκε στο ΜΙΕΤ. Καλύπτει διάστημα είκοσι ετών (1902-1922) μοιρασμένο σε δύο περιόδους: 1902-1910, όταν ο Χρυσόστομος ήταν μητροπολίτης Δράμας, και 1910-1922, όταν ήταν μητροπολίτης Σμύρνης. Αποτελείται κυρίως από επιστολές και αναφορές του ίδιου του Χρυσοστόμου, ενώ τα εισαγωγικά σημειώματα βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει τις συνθήκες υπό τις οποίες συντάχθηκαν τα κείμενα και να τα προσεγγίσει με κριτικό τρόπο.
Το όραμα της Ιωνίας
Michael Llewellyn-Smith
Το βιβλίο αυτό περιγράφει την κατοχή της Σμύρνης και τον μικρασιατικό πόλεμο σε σχέση με την ελληνική Μεγάλη Ιδέα και τις διαμάχες των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Ιχνηλατεί τις απαρχές του “οράματος της Ιωνίας” του Ελευθερίου Βενιζέλου αλλά και της ιδέας που μοιράστηκε με τον Ντέιβιντ Λόυντ Τζωρτζ για μια αγγλοελληνική συνεννόηση στην ανατολική Μεσόγειο. Η συναρπαστική αφήγηση ζωντανεύει τα γεγονότα που διαμόρφωσαν την πολιτική και την κοινωνία της νεότερης Ελλάδας.
Ο Βενιζέλος και η πρόκληση της μεγάλης Ελλάδας. Γεγονότα και επανεκτιμήσεις
Νίκος Πετσάλης-Διομήδης
Με το τρίτομο αυτό έργο, ο Νίκος Πετσάλης-Διομήδης προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό μια συνολική και διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, της κρισιμότερης ίσως περιόδου για την εθνική μας πορεία μετά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Έχοντας αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη συνεχή διερεύνηση της περιόδου αυτής, ο συγγραφέας είναι εξοικειωμένος με τα πρόσωπα και τα πράγματα της εποχής που μελετά. Η προσέγγιση του Πετσάλη-Διομήδη συνδυάζει την κριτική ματιά με την ενσυναίσθηση, ιδίως στην περίπτωση του αδιαμφισβήτητου πρωταγωνιστή της περιόδου: Αναδεικνύει με ενάργεια την προσήλωση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο έργο της δημιουργίας μιας μεγαλύτερης Ελλάδας, «σεβαστής εις τους φίλους της και τρομεράς εις τους εχθρούς της». Στον πρώτο τόμο του βιβλίου δεσπόζει ο Εθνικός Διχασμός.
Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής
Renée Hirschon
Βασισμένη στην επιτόπια έρευνα της συγγραφέως αυτή η εθνογραφική μελέτη της Κοκκινιάς -που ξεκίνησε ως προσφυγικός συνοικισμός για να γίνει μια αστική συνοικία του Πειραιά- αποκαλύπτει ότι οι κάτοικοί της, πενήντα χρόνια μετά την εγκατάστασή τους, διατηρούσαν την αίσθηση της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους, μολονότι μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους “ντόπιους Έλληνες”, είχαν την ίδια θρησκεία και το ίδιο πολιτισμικό υπόβαθρο. Μέσα από την ανάλυση της διαδικασίας με την οποία δημιουργήθηκε και παγιώθηκε η αίσθηση της ξεχωριστής ταυτότητας, το βιβλίο εξετάζει την πολιτισμική συνέχεια και προσαρμογή, το ρόλο της μνήμης, τα σχήματα της κοινωνικής και της οικονομικής οργάνωσης, τη ζωή στη γειτονιά και τους ρόλους των φύλων, αλλά και την επίδραση των πολιτισμικών αξιών στο συμβολικό επίπεδο και στη χρήση του χώρου. Δημοσιευμένο το 1989, το βιβλίο αποτελεί την πρώτη εκτενή εθνογραφική μελέτη ενός αστικού χώρου στην Ευρώπη και παραμένει ένα από τα λίγα έργα που εξετάζουν εις βάθος μια προσφυγική κοινότητα.
Στέργιος Στεργίου. Κίος, 1921-1922
Εισαγωγικό κείμενο: Κωστής Λιόντης
Στο βιβλίο παρουσιάζονται φωτογραφίες από το αρχείο του Συριανού ερασιτέχνη φωτογράφου Στέργιου Στεργίου, το οποίο απόκειται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας ο Στεργίου, ηλικίας τότε 24 ετών, υπηρέτησε ως επίστρατος πεζοναύτης σε ναυτικό άγημα το οποίο τέθηκε υπό τη Στρατιωτική Διοίκηση Προύσσης. Το άγημα διαμοιράστηκε στα Μουδανιά, την Κίο και την Προύσα και ανέλαβε την τήρηση της τάξης στην περιοχή. Ο Στεργίου παρέμεινε στην Κίο ένα χρόνο, από το καλοκαίρι του 1921 μέχρι το καλοκαίρι του 1922. Στο διάστημα αυτό αποτύπωσε φωτογραφικά την εκκένωση της Νικομήδειας αλλά και την παρουσία του αγήματος σε πόλεις της Προποντίδας.
Το Αϊβαλί και η μικρασιατική Αιολίδα
Δημητρός Ψαρρός
Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική και πολεοδομική μελέτη που επιχειρεί να ανασυστήσει αυτή τη μοναδική από δημογραφική άποψη πολιτεία της Μικρασιατικής Αιολίδας, της οποίας ο πληθυσμός μέχρι το 1922 ήταν αμιγώς ελληνικός. Η έρευνα του Ψαρρού, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου, “αποκαλύπτει βήμα βήμα τις φάσεις ανάπτυξης της πολιτείας και της γύρω περιοχής, αξιοποιώντας πληροφορίες που αναζητήθηκαν τόσο σε γραπτές ιστορικές πηγές όσο και σε προφορικές μαρτυρίες”. Το βιβλίο παρουσιάζει “σε σχέδια και φωτογραφίες, τον κτιριακό της πλούτο, σε μια προσπάθεια να διασώσει, έστω και μόνο σε εικόνες, κάποια σημάδια στο χώρο που ήδη έχουν χαθεί, ή που πρόκειται να εξαφανιστούν σύντομα”.