Στη σύντομη και συναρπαστική αυτοβιογραφία του, ο Κοραής μάς μεταφέρει στη Σμύρνη του 18ου αιώνα, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, πριν ξεκινήσει την περιπέτειά του σε αναζήτηση της γνώσης στη Δυτική Ευρώπη. Αντίτυπο του βιβλίου με την αυτοβιογραφία του φυλάσσεται στην Συλλογή Παλαιτύπων και Σπάνιων Βιβλίων του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου (εικ. 1).[2]
Εικ 1: «Βίος Αδαμαντίου Κοραῆ, συγγραφεὶς παρὰ τοῦ ἰδίου», ἐν Παρισίοις, ἐκ τῆς Τυπογραφίας Κ. Ἐβεράρτου, 1833. ΙΠΑ / ΜΙΕΤ, Συλλογή Παλαιτύπων και Σπάνιων Βιβλίων, αρ. 48.
Από τις προσωπικές ενθυμήσεις του Κοραή αξίζει να αναφέρουμε την επισήμανσή του ότι η διδασκαλία σε όλα τα ελληνικά σχολεία ήταν φτωχή, σε αντίθεση με τους ραβδισμούς των διδασκάλων στους μαθητές, που ήταν πλούσιοι. Ωστόσο αυτή η κατάσταση όπλισε τον Κοραή με υπομονή, ώστε να συνεχίσει τις βασικές του σπουδές σε αυτό το περιβάλλον, από έρωτα για την παιδεία και από αίσθημα τιμής προς τους λόγιους προγόνους του (σ. 8–9).
Τη βαθιά ευγνωμοσύνη του εκφράζει σε εκείνους που τον ευεργέτησαν και τον δίδαξαν κατά τη διαμονή του στις διάφορες πόλεις της Ευρώπης, όπως οι Ολλανδοί Berhard Keun, ο Adrien Buurt και η σύζυγός του Iosina Carolina van Lynden και οι διδάσκαλοί του από την Ιατρική Σχολή του Μονπελιέ, Broussonet, Grimaud και Chaptal.
Στην αφήγηση του Κοραή διακρίνει κανείς αφενός μεν την πικρία του για το υπόδουλο ελληνικό γένος, που κάτω από τον Τούρκο τύραννο στερούνταν της θέσης που του άξιζε μέσα στην οικογένεια των πολιτισμένων χωρών, αφετέρου δε το θαυμασμό του για τα επιτεύγματα των ελεύθερων κρατών της Ευρώπης.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι απόψεις του Κοραή για τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος, ως Ισόβιος Ύπατος και πριν ανακηρυχθεί Αυτοκράτορας των Γάλλων, του ανέθεσε τη γαλλική μετάφραση των Γεωγραφικών του Στράβωνα:
«Ὁ μεγαλουργὸς ἀλλ᾿ ὄχι μέγας οὗτος ἀνὴρ ὑπατεύων (ὑπατείαν ἥτις ἔμελλε ν᾿ ἀφανίσῃ καὶ αὐτὸν καὶ τὰ ἐξ αὐτοῦ ἐλπιζόμενα πολλὰ καὶ μεγάλα καλὰ) ἐπεθύμησε τὴν μετάφρασιν τῆς Γεωγραφίας τοῦ Στράβωνος. Ὁ ποτέ μου εἰς τὸ Μοντσπελιέρον [Montpellier] διδάσκαλος τῆς χημείας, Chaptal, τότε δὲ λειτουργὸς τῆς ὑπατείας, ἐπρόβαλε ματαφραστὰς τοῦ κειμένου τὸν La Porte-du-Theil καὶ ἐμέ, καὶ τρίτον τὸν γεωγράφον Gosselin διὰ τὰς γεωγραφικὰς παρατηρήσεις, διορίσας εἰς καθένα ἐξ ἡμῶν ἐτήσιον μισθὸν τοῦ ἔργου, φρ. 3.000, καὶ ὄχι σύνταξιν ἐτήσιον, ἥτις ἔμελλε νὰ διορισθῇ μετέπειτα. Κατὰ τὸ 1805 ἐπροσφέραμεν εἰς τὸν Ναπολέοντα (ὄχι πλέον ὕπατον, ἀλλ᾿ Αὐτοκράτορα) τὸν πρῶτον τόμον τῆς μεταφράσεως τοῦ Στράβωνος τυπωμένον» (σ. 24).
Οι αυτοβιογραφικές σκέψεις του Κοραή αποκαλύπτουν όχι μόνον το πώς έβλεπε τον εαυτό του και τη ζωή του, αλλά και το πνεύμα της κρίσιμης εποχής των μεγάλων πολιτικών αλλαγών που οδήγησαν τους Έλληνες να ξεσηκωθούν και να πολεμήσουν, μαζί με τους Φιλέλληνες, για την ελευθερία τους.
Ένα άλλο σημαντικό βιβλίο του Αδαμαντίου Κοραή, αντίτυπο του οποίου υπάρχει επίσης στη συλλογή του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του ΜΙΕΤ, είναι η μετάφραση από τον ίδιο του συγγράμματος Περὶ ἁμαρτημάτων, καὶ ποινῶν, πολιτικῶς θεωρουμένων του Καίσαρος Βεκκαρίου (εικ. 2).[3] Ο Κοραής, ακολουθώντας την ιταλική έκδοση του έργου του Βεκκαρίου, που κυκλοφόρησε στη Βενετία το 1774 και εικονογραφήθηκε στο Λονδίνο, διατήρησε την τάξη της γαλλικής μετάφρασης του Μορελέτου, με τη σύμφωνη γνώμη του συγγραφέα.
Εικ 2: «Περὶ ἁμαρτημάτων, καὶ ποινῶν, πολιτικῶς θεωρουμένων· σύγγραμμα Καίσαρος Βεκκαρίου, μεταφρασθὲν ἐκ τῆς Ἰταλικῆς γλώσσης, καὶ διὰ σημειώσεων ἐξηγηθὲν ὑπὸ Δ. Κοραῆ, Ἰατροῦ», ἐν Παρισίοις, De l’imprimerie de Baudelot еt Eberhart, 1802. ΙΠΑ / ΜΙΕΤ, Συλλογή Παλαιτύπων και Σπάνιων Βιβλίων, αρ. 16.
Στον πρόλογο της μετάφρασής του ο Κοραής εκφράζει τις αρχές της Πεφωτισμένης Δεσποτείας, που βασίζονταν στην παιδεία:
«Πολλοὶ Ἡγεμόνες, ὁδηγούμενοι ἀπὸ τῶν ἐπιστημῶν τὰ φῶτα, καὶ φροντίζοντες πλέον νὰ ἀγαπῶνται ἀπὸ τοὺς ἰδίους αὐτῶν ὑπηκόους, παρὰ νὰ γίνωνται φοβεροὶ εἰς αὐτούς, ἀφ᾿ οὗ ἐδημοσιεύθη τὸ σύγγραμμα τοῦτο, ἔγιναν ἔτι φιλανθρωπότεροι, ἐμαλάκυναν τὴν σκληρότητα τῶν νόμων, καὶ πολλὰς τυραννικὰς τῶν ἁμαρτημάτων ποινάς, ἢ παντάπασι κατήργησαν, ἢ εἰς πατρικὰς σχεδὸν παιδείας μετεσχημάτισαν» (σ. α΄).
Ο λόγος που έχουν καθυστερήσει οι αλλαγές στην Ευρώπη, προσθέτει ο Κοραής, είναι ότι ισχύουν παλιές θεωρήσεις και αντιλήψεις. Ο ρόλος της παιδείας είναι θεμελιώδης για την πρόοδο των ελεύθερων και ευνομούμενων κοινωνιών. Και οι σημερινοί Γραικοί, αναφέρει ο Κοραής, έχουν αντιληφθεί ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος «ἀπὸ τὸ φῶς τῶν ἐπιστημῶν» για να τους βοηθήσει να αντεπεξέλθουν στους κινδύνους, στις δυσκολίες και στα εμπόδια, και με αυτόν το σκοπό στρέφονται προς τα άλλα ευρωπαϊκά έθνη, ώστε να απολαύσουν τα φώτα τους. Γι’ αυτόν το λόγο προτρέπει στην ίδρυση σχολείων και στην έκδοση βιβλίων από πλούσιους ομογενείς, ζητώντας την υποστήριξή τους:
«Οἱ φιλογενεῖς πλούσιοι τῶν Γραικῶν ἐπληροφορήθησαν τὴν σήμερον, ὅτι ὁ χρυσὸς καὶ ὁ ἄργυρος ἄλλο δὲν εἶναι, παρὰ εὐτελῆ μέταλλα, μήτε γίνονται ἀληθινὰ χρήματα, πλὴν εἰς τὰς χεῖρας ἐκείνων, ὅσοι ἐξεύρουν τὴν χρῆσιν καὶ μεταχείρισιν αὐτῶν» (σ. ι΄).
Οι Πολιτικαὶ παραινέσεις πρὸς τοὺς Ἕλληνας είναι ένα άλλο σημαντικό έργο του Κοραή, στο οποίο δίνει συμβουλές προς τους ήδη εξεγερμένους συμπατριώτες του. Αντίτυπο φυλάσσεται στη Συλλογή Παπακώστα των Σπάνιων Βιβλίων του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του ΜΙΕΤ (εικ. 3). Ανάμεσα στις παραινέσεις ξεχωρίζουν αυτές που αφορούν την εκλογή των πολιτικών αρχηγών:
«Ἀλλά διὰ νὰ ἔχετε ἡγεμόνας ἢ ἄρχοντας ὑπηρέτας καὶ ὄχι δεσπότας τῶν νόμων, χρεωστεῖτε, φίλοι ὁμογενεῖς, νὰ προσέχετε εἰς τὴν ἐκλογὴν αὐτῶν· νὰ ἐξετάζετε πρῶτον, ἂν ὁ μέλλων νὰ δεχθῇ βουλευτικὸν ἢ δικαστικὸν ἢ καὶ ἄλλο τι ὑποδεέστερον πολιτικὸν ἐπάγγελμα εἶναι ἀληθῶς φίλος τῆς ἀρετῆς, ἔπειτα ἂν ἔχῃ καὶ τὴν ἐπιστήμην τοῦ ἐπαγγέλματος» (σ. 64).
Εικ 3: Α. Κοραής, «Πολιτικαὶ παραινέσεις πρὸς τοὺς Ἕλληνας», ἐκδιδόμεναι μετὰ εἰσαγωγῆς ὑπὸ Ἐμμ. Γ. Παντελάκη, ἐν Ἀθὴναις, Βιβλιοπωλείον Γ.Χ. Κορνάρου, 1923. ΙΠΑ / ΜΙΕΤ, Συλλογή Παπακώστα, Παλαίτυπα και Σπάνια Βιβλία, αρ. 207.
Από την πλευρά του ο εκδότης της προοιμιακής επιστολής του Αδαμάντιου Κοραή, Εμμανουήλ Παντελάκης, επισημαίνει στους αναγνώστες ότι:
«Ἑκατὸν δύο ἔτη ἐπέρασαν ἀπὸ τῆς δημοσιεύσεως τῶν “πολιτικῶν παραινέσεων” τούτων, ἀλλ᾿ ὁ προσεκτικὸς αὐτῶν ἀναγνώστης θὰ ὁμολογήσῃ ὅτι εἰς ἡμᾶς τοὺς σημερινοὺς Ἕλληνας δὲν δύναται νὰ δοθῇ ἄλλο ἐπικαιρότερον καὶ διδακτικώτερον ἀνάγνωσμα τῶν παραινέσεων τούτων» (σ. 40).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εκδηλώνει ο Κοραής για την εκπαίδευση των Σουλιωτών. Στην ίδια Συλλογή (Παπακώστα, αρ. 126) φυλάσσονται αποκόμματα εφημερίδων σχετικά με την ελληνικότητα των Σουλιωτών, μαζί με επιστολές του Αδαμαντίου Κοραή για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα παιδιά των Σουλιωτών και χειρόγραφη αλληλογραφία που διατηρούσε με Σουλιώτες (αντιγραμμένη πιθανόν από τον δωρητή ή κάποιον άλλον), καθώς και άλλα δημοσιεύματα εφημερίδων (Αθηνά, 13 Μαρτίου 1850 και Ελπίς, 9 Δεκεμβρίου 1858).
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η αλληλογραφία του Αδαμαντίου Κοραή με τον έμπορο Νικόλαο Πρασσακάκη στη Μασσαλία και την οικογένειά του, τους δυο αδελφούς του, Θεόδωρο και Ιωάννη, και τη σύζυγό του Πουλχερία Χαρίση. Η αλληλογραφία εκδόθηκε από τον γιο του Νικολάου Πρασσακάκη, Εμμανουήλ. Αντίτυπο της έκδοσης φυλάσσεται στη Συλλογή Παλαιτύπων και Σπανίων Βιβλίων της Συλλογής Αρβανιτίδη του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του ΜΙΕΤ (εικ. 4).
Εικ 4: «Ἀνέκδοται ἐπιστολαὶ Ἀδαμαντίου Κοραῆ πρὸς τὴν οἰκογένειαν Πρασσακάκη», ἐν Λειψίᾳ, ἐκ τῆς Τυπογραφίας καὶ τοῦ Στοιχειοχυτηρίου Γ. Δρουγουλίνου, 1885. ΙΠΑ / ΜΙΕΤ, Συλλογή Αρβανιτίδη, Παλαίτυπα και Σπάνια Βιβλία, αρ. 43.
Η πηγή αυτή έχει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, διότι εμφανίζει το δίκτυο αποστολής και διακίνησης των βιβλίων του Κοραή, ενώ αναφέρει σημαντικές προσωπικότητες λογίων, πολιτικών, ευεργετών και συνεργατών που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή και το έργο του.
Η τελευταία μάλιστα επιστολή αποτελεί έκκληση των καταγόμενων από τη Χίο Ελλήνων φοιτητών στο Παρίσι προς τους συμπολίτες τους για τη διάσωση της βιβλιοθήκης του Κοραή. Ο ίδιος, πριν πεθάνει, είχε εκφράσει την επιθυμία να δωριστεί η βιβλιοθήκη του στο πρώτο ελληνικό σχολείο που θα ιδρυόταν από Χίους στην Ελλάδα, με τον όρο να εξοφληθούν τα χρέη του.
Άλλα βιβλία του Κοραή, που φυλάσσονται στις Συλλογές Πέζαρου και Αρβανιτίδη αντίστοιχα, είναι ο Συνέκδημος ἱερατικός,[4] όπου αρθρώνει την κριτική του ενάντια στον ορθόδοξο κλήρο, και τα Ἄτακτα,[5] που αποτελούνται από πέντε τόμους με γλωσσολογικό, φιλολογικό, θεολογικό και ιστορικό περιεχόμενο, έργο που συμπληρώνει το πνευματικό ψηφιδωτό του. Μέσα από τη μελέτη αυτών των πηγών αναδεικνύεται η προσωπικότητα, το έργο και το όραμα του Αδαμαντίου Κοραή, που σημάδεψαν τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Δρ Μαρία Λίτινα
Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του ΜΙΕΤ
[1] Βλ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2000.
[2] Βίος Αδαμαντίου Κοραῆ, συγγραφεὶς παρὰ τοῦ ἰδίου, ἐν Παρισίοις, ἐκ τῆς Τυπογραφίας Κ. Ἐβεράρτου, 1833 (με λιθογραφία προτομής του Κοραή).
[3] Περὶ ἁμαρτημάτων, καὶ ποινῶν, πολιτικῶς θεωρουμένων· σύγγραμμα Καίσαρος Βεκκαρίου, μεταφρασθὲν ἐκ τῆς Ἰταλικῆς γλῶσσης, καὶ διὰ σημειώσεων ἐξηγηθὲν ὑπὸ Δ. Κοραῆ, Ἰατροῦ, ἐν Παρισίοις, De l’imprimerie de Baudelot et Eberhart, 1802.
[4] Α. Κοραής, Συνέκδημος ἱερατικός, περιέχων τὰς δύο πρὸς Τιμόθεον, καὶ τὴν πρὸς Τίτον, ἐπιστολὰς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, μὲ δύο κοινὰς. μεταφράσεις, καὶ ἐξηγήσεις διεξοδικάς, ἐν Παρισίοις, ἐκ τῆς Τυπογραφίας Κ. Ἐβεράρτου, 1831 (αρ. εισ. 33)
[5] Α. Κοραής, Ἄτακτα, ἤγουν παντοδαπῶν εἰς τὴν ἀρχαίαν καὶ τὴν νέαν ἑλληνικὴν γλῶσσαν αὐτοσχεδίων σημειώσεων, καὶ τινῶν ἄλλων ὑπομνημάτων, αὐτοσχέδιος συναγωγή, τ. 1–5, ἐν Παρισίοις, ἐκ τῆς Τυπογραφίας Κ. Ἐβεράρτου, 1828–1835 (αρ. εισ. 37–42).
Φωτογραφία τίτλου:
Αδαμάντιος Κοραής. Διδάσκαλος του Γένους, πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ελαιογραφία (Ληξούρι Κεφαλονιάς, Ιακωβάτειος Βιβλιοθήκη).
Σχετικές εκδόσεις:
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικής βιβλιοθήκης του Κοραή έφτασε στη Χίο το 1850, σύμφωνα με τη διαθήκη του μεγάλου σοφού, και τα επόμενα χρόνια γίνονταν προσπάθειες να αποσπασθούν από τον αρχιμανδρίτη Καλλίνικο Κρεατσούλη, εφημέριο της ελληνορθόδοξης εκκλησίας της Μασσαλίας, τα υπόλοιπα βιβλία και χειρόγραφα του Κοραή που κρατούσε. Ο Κρεατσούλης, που το 1837 είχε σώσει από πλειστηριασμό ή καταστροφή τη βιβλιοθήκη και τα χειρόγραφα του Κοραή, ήθελε να εκδώσει ό,τι είχε μείνει αδημοσίευτο από τα κοραϊκά κατάλοιπα. Αποτάθηκε λοιπόν το 1855 στον παλιό μαθητή του Ανδρέα Μάμουκα, που είχε στο ενεργητικό του την έκδοση Των κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος θεμελιακών εγγράφων της Επαναστάσεως (σε 11 τόμους, 1839-1852 · οι υπόλοιποι δεν εκδόθηκαν για λόγους οικονομικούς), και του πρότεινε να αναλάβει την έκδοση των αδημοσίευτων έργων του Κοραή με χρηματοδότηση του Κρεατσούλη. Ο Μάμουκας άρχισε την εργασία για τον πρώτο τόμο, αλλά η έκδοση δεν ολοκληρώθηκε. Το 1861 πέθανε ο Κρεατσούλης, και οι κληρονόμοι του, παρά τις προσπάθειες του Μάμουκα, ήταν απρόθυμοι να συνεχίσουν τη χρηματοδότηση. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1872, η Κεντρική Επιτροπή Κοραή (με έδρα τη Μασσαλία) ενδιαφέρθηκε για την έκδοση των κοραϊκών καταλοίπων, έργο που ανατέθηκε στον Μάμουκα. Ο τόμος κυκλοφόρησε πριν από τον Οκτώβριο του 1881, και η εργασία του Μάμουκα θεωρήθηκε πολύ ικανοποιητική. Δυστυχώς όμως ο θάνατός του το 1884 διέκοψε αναγκαστικά την έκδοση των κοραϊκών καταλοίπων, και η προεργασία του Μάμουκα πέρασε σε άλλα χέρια. Αν και το έργο του είναι αποσπασματικό, η συμβολή του Μάμουκα στη θεμελίωση των κοραϊκών σπουδών έχει αναγνωριστεί γενικά, ώστε να μπορούμε να τον θεωρούμε τον πρώτο συστηματικό κοραϊστή.
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Τα Προλεγόμενα του Κοραή είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα κείμενά του, και την εποχή που εκδόθηκαν προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις, ευνοϊκές αλλά και δυσμενείς: πρόκειται ίσως για τα γραπτά που αποτέλεσαν το αντικείμενο των περισσότερων και πιο γόνιμων συζητήσεων της ελληνικής λογιοσύνης. Με το ξέσπασμα του Αγώνα έχει διαμορφωθεί μια γενιά νεότερων διανοουμένων με ανανεωτική ιδεολογία, μια γενιά που έχει υιοθετήσει, σε μεγάλο βαθμό, νέους κανόνες στην αντιμετώπιση των βασικών προβλημάτων. Κύριος μοχλός της μεταβολής αυτής είναι ο στοχασμός και ο λόγος του Κοραή, όπως βρίσκονται μέσα στα Προλεγόμενά του. Το πνευματικό του ανάστημα μπόρεσε να δώσει στην Ελληνική Επανάσταση τη λόγια μορφή που χαρακτηρίζει όλες τις ευρωπαϊκές επαναστάσεις στα πενήντα πρώτα χρόνια της εκατονταετίας. Στα κείμενα αυτά, που έχουν κύριο άξονα την παιδεία και τη γλώσσα, προβάλλει ακέραιη η σκέψη του Κοραή, σκέψη συνυφασμένη με τον προβληματισμό του 18ου αιώνα και με τις λύσεις που απαιτούσε σε μια ιδιάζουσα στιγμή ο Αγώνας της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία
Πρόκειται για το σημαντικότερο πολιτικό έργο του Αδαμαντίου Κοραή, όπου αναδύονται οι αξίες του δημοκρατικού φιλελευθερισμού. Το κείμενο είχε εκδοθεί για πρώτη φορά το 1932, με το χειρόγραφο να έχει χαθεί. Ο πιο συγκροτημένος πολιτικός στοχαστής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού αναδεικνύει ως πρωταρχικά ζητούμενα της υπό οικοδόμηση ελληνικής πολιτείας την ενίσχυση του δημοκρατικού χαρακτήρα των θεσμών και τη δημιουργία ενός ευνοϊκού οργανωτικού πλαισίου για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη μιας παράδοσης πολιτικής ζωής και σκέψης που θα κατοχυρώνει και θα σέβεται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών.
Για τις κληρονομικές ασθένειες: Ύπαρξη, φύση, πρόληψη, θεραπεία
Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Πριν από επτά χρόνια, η συστηματική αναζήτηση στην περίφημη Bibliotheque de I’ Academie Nationale de Medecine (Βιβλιοθήκη της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής), στο Παρίσι, επιφύλαξε μία ευχάριστη έκπληξη για τους ερευνητές. Ο Κωνσταντίνος Ηροδότου, επικεφαλής επιστημονικής ομάδας, ανακάλυψε ένα άγνωστο χειρόγραφο του Κοραή, γραμμένο στα Λατινικά το 1790, με τίτλο “De Morborum Haereditariorum: Existentia, Natura, Prophylaxi et Cura” (Για τις κληρονομικές ασθένειες: ύπαρξη, φύση, πρόληψη, θεραπεία). Το κείμενο είχε γραφεί για να υποβληθεί σε διαγωνισμό της Βασιλικής Εταιρείας Ιατρικής των Παρισίων, ενός δυναμικού και νεωτεριστικού θεσμού, που κινείτο στην τροχιά των Ιδεολόγων του Διαφωτισμού, με φιλόδοξο ιατρικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα και πολιτική ατζέντα.
Ο Κοραής επιθυμεί να συνδέσει την ιατρική με την ελληνική αρχαιότητα, την πολιτική, την ηθική και τα πάθη. Έτσι, σε τελευταία ανάλυση, αναδεικνύεται στοχαστής της βιοπολιτικής, σε σχέση με το πνεύμα της εποχής του.
Η ανά χείρας έκδοση είναι η πρώτη, σε όλο τον κόσμο, ενώ σύντομα θα ακολουθήσει και η γαλλική.
Το ανέκδοτο μέχρι σήμερα αυτό έργο έρχεται να προσθέσει μία σημαντική ψηφίδα στην εργοβιογραφία του Κοραή, θυμίζοντας μία αγνοημένη όψη του: την ιατρική παιδεία του. Η εισαγωγή και τα σχόλια του Κωνσταντίνου Ηροδότου φωτίζουν αυτή τη διάσταση, σημαντική όχι μόνο για τη διανοητική διαδρομή του μεγάλου στοχαστή, αλλά και για την ιστορία της ιατρικής, τον νεοελληνικό Διαφωτισμό και γενικότερα την ιστορία των ιδεών.
Ο Αδαμάντιος Κοραής ως κριτικός, φιλόλογος και εκδότης, Τόμος πρώτος
Ο Αδαμάντιος Κοραής ως κριτικός, φιλόλογος και εκδότης, Τόμος δεύτερος