«Όσο μου επιτρέπει η προσωπική μου θεατρική εμπειρία και η πολύχρονη φιλία μου μ’ εκείνον, μπορώ να πω ότι δεν γνώρισα ηθοποιό τόσο “προσηλωμένο” στη Σκηνή όσο ο Μινωτής. Προσηλωμένο, όχι από ματαιόδοξη δίψα για αυτοπροβολή και φήμη, αλλά από πάθος γι’ αυτή την τέχνη, σ’ όλο το πνευματικό και ψυχικό βάθος της». Μάριος Πλωρίτης
Λίγα λόγια για τον Αλέξη Μινωτή
Ο Αλέξανδρος Μινωτάκης γεννήθηκε στις 8 Αυγούστου 1900 στα Χανιά, όπου και ολοκλήρωσε τις μαθητικές του σπουδές. Το 1915 δημοσίευσε ποιήματα στο περιοδικό του Αντώνη Γιαλούρη Διόνυσος (υιοθετώντας ως καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο το «Μινωτής») και το 1918, σύμφωνα με την επιθυμία των γονιών του, διορίστηκε λογιστής στην Τράπεζα Αθηνών, θέση από την οποία παραιτήθηκε το επόμενο έτος.
Το 1922 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή, αρχικά ως κομπάρσος, σε παραστάσεις του θιάσου Βεάκη–Ιατρίδου–Νέζερ, που περιόδευε τότε στην Κρήτη. Το 1925 προσλήφθηκε στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη, όπου παρέμεινε ως το 1931, συμμετέχοντας σε σκηνικές παραγωγές στην Αθήνα και σε περιοδείες, καθώς και στις παραστάσεις της Ελευθέρας Σκηνής.
To 1930 ο Ιωάννης Γρυπάρης ανέλαβε τη Γενική Διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου, ενώ ο Φώτος Πολίτης τη θέση του σκηνοθέτη. Η Κατίνα Παξινού και ο Αλέξης Μινωτής προσλήφθηκαν στο θίασο της κρατικής σκηνής και εμφανίστηκαν σε πρωταγωνιστικούς ρόλους από την πρώτη παραγωγή της (1932) και για σειρά ετών. Κορυφαία στιγμή στη συνεργασία του Μινωτή με το Εθνικό Θέατρο του Μεσοπολέμου ήταν η ερμηνεία του στον Άμλετ, τον Οκτώβριο του 1937 (σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα και σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη). Πρόκειται για παράσταση σταθμό στη σταδιοδρομία του ηθοποιού, η οποία έγινε δεκτή με επαίνους από την κριτική. Ο Άμλετ έμελλε να παρουσιαστεί και στη μεγάλη περιοδεία του Εθνικού το 1939 (παραστάσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Γερμανία), όπου ο Μινωτής γνώρισε θερμή υποδοχή και κρίθηκε ισάξιος με σπουδαίους Βρετανούς και Γερμανούς ηθοποιούς.
Σαίξπηρ, «Άμλετ». Εθνικό Θέατρο, σκηνοθεσία Δημήτρης Ροντήρης, 1937. Μάνος Κατράκης (Λαέρτης), Αλέξης Μινωτής (Άμλετ).
Φωτ. Λέων Φραντζής, αρχείο Λέοντα Φραντζή.
Με την Κατίνα Παξινού είχαν γνωριστεί το 1928, στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη, και παντρεύτηκαν στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1940.
Περίπου ένα χρόνο μετά ο Μινωτής επιβιβάστηκε σε πολεμικό πλοίο στον Πειραιά, μαζί με 1.000 Άγγλους, Έλληνες και Γιουγκοσλάβους στρατιώτες. Το πλοίο βυθίστηκε από γερμανικά βομβαρδιστικά, και ο Μινωτής, μαζί με άλλους 160 επιζώντες, συνελήφθη από τους Γερμανούς. Οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, απ’ όπου δραπέτευσε και κατέφυγε στη Χίο. Εκεί ένας Γερμανός αξιωματικός τον αναγνώρισε από τις παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου στη Φραγκφούρτη και τον βοήθησε να διαφύγει στην Τουρκία, όπου συνελήφθη και πάλι, αλλά σύντομα αφέθηκε ελεύθερος.
Το 1942 έφτασε στις ΗΠΑ, όπου είχε εγκατασταθεί μετά από περιπέτειες και η Κατίνα Παξινού. Ως το 1950 έζησαν στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, πήραν μέρος σε αντιπολεμικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις κι ενέργειες και εμφανίστηκαν στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Ανέπτυξαν φιλικές σχέσεις με προσωπικότητες όπως ο Ευγένιος Ο’Νηλ και ο Αριστοτέλης Ωνάσης.
Αλέξης Μινωτής, Τζάκι Κέννεντυ. Δελφοί, 1963.
Σχέδιο συλλυπητήριας επιστολής του Αλέξη Μινωτή προς την Τζάκι Κέννεντυ, 22 Νοεμβρίου 1963.
Τζάκι Κέννεντυ προς Αλέξη Μινωτή, 2 Δεκεμβρίου 1964.
Αριστοτέλης Ωνάσης, Αλέξης Μινωτής, περί το 1960.
Ξεχωριστή στιγμή στην καλλιτεχνική διαδρομή του Μινωτή ήταν όταν δέχτηκε να σκηνοθετήσει τη Μαρία Κάλλας στη Μήδεια του Λουίτζι Κερουμπίνι, με σκηνικά και κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη. Η παράσταση ανέβηκε στις 6 Νοεμβρίου 1958 στην Αμερική (Dallas Civic Opera) και εκθειάστηκε από τους κριτικούς. Επαναλήφθηκε το 1959 στο Covent Garden του Λονδίνου και στις 6 Αυγούστου 1961 στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, με τη συμμετοχή της ορχήστρας, του μπαλέτου και της χορωδίας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Η Μαρία Κάλλας και ο Αλέξης Μινωτής στην προετοιμασία της «Μήδειας» του Λουίτζι Κερουμπίνι για την Dallas Civic Opera Company, 1958.
Σχέδιο επιστολής του Αλέξη Μινωτή προς τη Μαρία Κάλλας, 7 Ιανουαρίου 1959.
Σχέδιο επιστολής του Αλέξη Μινωτή προς τη Μαρία Κάλλας, 7 Ιανουαρίου 1959.
Φρίξος Μόρτζος προς Αλέξη Μινωτή, 12 Μαΐου 1961.
Λουίτζι Κερουμπίνι, «Μήδεια». Ο σκηνογράφος Γιάννης Τσαρούχης, ο σκηνοθέτης Αλέξης Μινωτής και η Μαρία Κάλλας υποκλίνονται στο κοινό. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 6 Αυγούστου 1961. Φωτ. Αντώνης Πατσιαβός, αρχείο Αντώνη Πατσιαβού.
Τον Αύγουστο του 1968 ο Μινωτής και η Παξινού αποχωρούν από το Εθνικό Θέατρο και δημιουργούν τον δικό τους θίασο, με τον οποίο έδωσαν παραστάσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, προσφέροντας ερμηνείες σταθμούς στην ιστορία της υποκριτικής του νεοελληνικού θεάτρου.
Μετά το θάνατο της Κατίνας Παξινού ο Μινωτής συνεργάστηκε και πάλι με το Εθνικό Θέατρο, ως πρωταγωνιστής και σκηνοθέτης, σε έργα του παγκόσμιου σύγχρονου και κλασικού ρεπερτορίου και τα καλοκαίρια σε αρχαίες τραγωδίες. Με την καλλιτεχνική, αλλά και τη διοικητική παρουσία του στο Εθνικό Θέατρο, ο Αλέξης Μινωτής άφησε το αποτύπωμά του στην ιστορία της ελληνικής κρατικής σκηνής.
Το Κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού
Το 1977 ο Αλέξης Μινωτής δωρίζει στο ΜΙΕΤ, με συμβόλαιο δωρεάς «αιτία θανάτου», την κινητή και ακίνητη περιουσία του, υπό τον όρο να συσταθεί κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης για την ενίσχυση της θεατρικής δραστηριότητας στην Ελλάδα με τρόπους που καθορίζονται στο συμβόλαιο της δωρεάς.
Ως διαχειριστής του Κληροδοτήματος, το ΜΙΕΤ προκηρύσσει κατ’ έτος υποτροφίες εσωτερικού και εξωτερικού για σπουδαστές απ’ όλους τους τομείς και ειδικότητες της θεατρικής τέχνης, καθώς και για τεχνικούς θεάτρου. Επίσης εκδίδει για λογαριασμό του Κληροδοτήματος μελέτες για την ιστορία και τη θεωρία του θεάτρου, καθώς και μεταφράσεις έργων του κλασικού ρεπερτορίου. Περισσότερα για το Κληροδότημα εδώ.
Αισχύλου «Πέρσαι». Εθνικό Θέατρο, σκηνοθεσία Δημήτρης Ροντήρης, 1939. Αλέξης Μινωτής (Αγγελιαφόρος).
Φωτ. Λέων Φραντζής, αρχείο Λέοντα Φραντζή.
Το 1984 δωρίζει μέρος του αρχείου του στο ΕΛΙΑ. Το 2009, μετά τη συνένωση του ΕΛΙΑ με το ΜΙΕΤ, τα δύο τμήματα του αρχείου Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή επανενώθηκαν, και ακολούθησε ενιαία ειδολογική, θεματική και χρονολογική ταξινόμηση και περιγραφή τους.
Η έκδοση του ΜΙΕΤ και η σειρά της Θεατρικής Βιβλιοθήκης
Στο λεύκωμα Παξινού – Μινωτής. Μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, πλάι στην πλούσια εικονογράφηση, παρατίθεται χρονολόγιο με τους κυριότερους σταθμούς της σταδιοδρομίας τους, αναλυτικός κατάλογος με τις παραστάσεις και τις ταινίες στις οποίες έλαβαν μέρος, απάνθισμα από τις κριτικές που γράφτηκαν γι’ αυτούς και κατάλογος των θεωρητικών κειμένων του Αλέξη Μινωτή, τα οποία αποτελούν και την πνευματική διαθήκη του στο χώρο του θεάτρου.
Σαίξπηρ, «Ριχάρδος Γ΄». Εθνικό Θέατρο, σκηνοθεσία Δημήτρης Ροντήρης, 1939. Αλέξης Μινωτής (Ριχάρδος).
Ο κατάλογος των εκδόσεων του ΜΙΕΤ εμπλουτίζεται με τη Θεατρική Βιβλιοθήκη / Κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού, η οποία περιλαμβάνει μελέτες για την ιστορία και τη θεωρία του θεάτρου, κείμενα και λευκώματα για εμβληματικές μορφές της θεατρικής σκηνής, καθώς και μεταφράσεις έργων του αρχαίου ελληνικού και παγκόσμιου κλασικού θεατρικού ρεπερτορίου. Περισσότερα εδώ.
Πηγή: Πλάτων Μαυρομούστακος (επιμ.), Παξινού – Μινωτής. Μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1997.
Η εικονογράφηση προέρχεται από το Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή, εκτός αν αναγράφεται διαφορετικά.