Η μετάφραση των κειμένων της κλασικής γραμματείας, ελληνικής και λατινικής, αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό κλάδο της μεταφραστικής επιστήμης και τέχνης. Άλλωστε όχι μόνο η μελέτη, αλλά και αυτή η ίδια η προσπάθεια να μεταφερθούν τα κείμενα των κλασικών στις σύγχρονες γλώσσες αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη όλων των γραμματολογικών ειδών του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Όπως εύστοχα σημειώνει ο Νίκος Πετρόχειλος στην εισαγωγή της μετάφρασης του έργου του Λατίνου ιστορικού Σαλλούστιου (ΜΙΕΤ, 2002): «Σταθερό και αμετάβλητο αίτημα όσον αφορά την κλασική δημιουργία, ελληνική και λατινική, θα πρέπει να είναι η προσπάθεια κάθε λαού να μετουσιώσει μέσα από τη δική του γλώσσα και την εθνική του ιδιοσυγκρασία τα αιώνια κλασικά δημιουργήματα, που έθρεψαν επί αιώνες τον νου και την καρδιά του ανθρώπου και του άνοιξαν τους ορίζοντες της σκέψης και της διανόησης».
Το διακύβευμα της μετάφρασης των κλασικών δεν είναι τίποτε λιγότερο από αυτήν την ίδια την αναβίωσή τους — εγχείρημα με σχεδόν ανυπέρβλητες δυσκολίες, που εξαρτώνται από πλήθος παραγόντων: την προσωπικότητα του μεταφραστή και την εποχή του, τη βαθιά γνώση της γλώσσας του πρωτοτύπου, αλλά και τη διαφορετική «λογική» της κάθε γλώσσας, που δυσχεραίνει την ακριβή μεταφορά μιας έκφρασης από μία γλώσσα στην άλλη. Στην εισαγωγή της ερμηνευτικής έκδοσης της Άλκηστης του Ευριπίδη (ΜΙΕΤ, 2012), ο φιλόλογος και μεταφραστής Δ. Ιακώβ αναφέρει σχετικά: «… φοβούμαι ότι τελικά η νεοελληνική απόδοση δεν ευτύχησε στα χέρια μου. Ως μοναδικό ελαφρυντικό επικαλούμαι την πεποίθησή μου ότι η μεγάλη και υψηλή ποίηση είναι εξαιρετικά δυσμετάφραστη, ιδιαίτερα επειδή αδυνατείς να μεταδώσεις το ανεπανάληπτο ρίγος και να μεταφέρεις στη γλώσσα σου τους πλούσιους ιριδισμούς του αρχαίου κειμένου».
Εξάλλου οι μεταφραστικές δυσκολίες που παρουσιάζουν ειδικά τα έργα της αρχαίας ελληνικής θεατρικής γραμματείας είναι ακόμα μεγαλύτερες, καθώς αυτά συνδυάζουν τον ποιητικό λόγο και την προσωδία, τη —χαμένη για μας σήμερα— μουσική, την όρχηση και τη θεατρική αναπαράσταση. Ο Γιώργος Κοροπούλης αναφέρει χαρακτηριστικά στο Επίμετρο της μετάφρασης των Ικετίδων του Ευριπίδη (ΜΙΕΤ, 2021): «Γνωρίζουμε ότι ο πρωτότυπο κείμενο είναι σκιώδες. Οι στροφές, τα κώλα, τα λυρικά μέτρα είναι η σκιά της παράστασης, της μουσικής και της όρχησης — που χάθηκαν για πάντα. Δεν μπορούμε να δώσουμε υπόσταση σ’ αυτή τη σκιά· και αν η αγάπη μας ωθεί να την αντιμετωπίσουμε αίφνης, για λίγο, σαν πράγμα στερεό, το εγχείρημα εντούτοις φαντάζει αυτόχρημα κωμικό και η έκβαση ισοδυναμεί με ματαίωση… Όμως, γι’ αυτό ακριβώς, η ανάκληση της σκιάς συνιστά απαράγραπτη πτυχή της μεταφραστικής εργασίας: Η σκιά —και η ματαίωση— είναι το γράμμα του πρωτότυπου απ’ την άλλη, τη χαμένη πια όψη του».
Με αφορμή τον σημερινό εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μετάφρασης και Διερμηνείας, σας καλούμε να γνωρίσετε σπουδαία έργα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας και της λατινικής γραμματείας μέσα από τις αξιόλογες μεταφράσεις σημαντικών ελλήνων φιλολόγων και ποιητών που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης.
