Τυπογραφία-Χαρακτική
Κάθε εποχή έβαλε τη σφραγίδα της στο βιβλίο, «το δικό της ex-libris». Ο Κεφαλληνός στη μελέτη του Τυπογραφία-Χαρακτική σκιαγραφεί με άμεσο, άλλοτε εύθυμο, άλλοτε ποιητικό ή αιχμηρό ύφος, τα χαρακτηριστικά του βιβλίου και την παράλληλη εξέλιξη της χαρακτικής από τον 15ο αι., της αρχετυπίας, έως την κυριαρχία της τεχνητής παραγωγής και της φωτογραφίας τον 19ο αι., που υποσκέλισαν τη δημιουργικότητα του χαράκτη. «Ευλογημένη εξορία» τη χαρακτηρίζει, η οποία επέτρεψε την αναγέννηση της χαρακτικής τέχνης και τη γόνιμη επανασύνδεσή της με την παράδοση της τυπογραφίας για τη δημιουργία ωραίων βιβλίων.
Το δοκίμιό του πρωτοτυπώθηκε το 1933 στο περιοδικό Νέα Εστία[1] και επανεκδόθηκε το 1991.[2] Αποτελεί το μοναδικό δημοσίευμά του μετά την εγκατάστασή του στην Ελλάδα (1930).
Η διδασκαλία της Τέχνης του Βιβλίου στο Εργαστήριο Χαρακτικής
Το 1939 εγκαινίασε στο Εργαστήριο Χαρακτικής τη διδασκαλία της Τέχνης του Βιβλίου: Ποια η αρχή της τυπογραφίας; Τι ίσχυε πριν από αυτήν; Πώς ήξερε η ανθρωπότητα από τα παλιά ήδη χρόνια να αφήνει το αποτύπωμά της, «να κάμνει ένα αχνάρι»; Ποιες οι πρώτες ύλες; Πώς ξεχωρίζουμε την ποιότητα των χαρτιών; Σε τι διαφέρουν μεταξύ τους το «σατινέ», το «σπυρωτό», το «κουσέ» χαρτί; Πότε το σχήμα ενός βιβλίου είναι «in-folio» και πότε «in-quarto»;
Αυτά και άλλα ζητήματα, που άπτονται της ιστορίας, της τεχνικής της κατασκευής (τυπογραφικά στοιχεία, στοιχειοθεσία, σελιδοποίηση) και της αισθητικής αρτιότητας του βιβλίου (εξώφυλλα, τίτλοι, κοσμήματα), πραγματεύτηκε ο Κεφαλληνός στις παραδόσεις του, που διατηρήθηκαν ως σημειώσεις από τους μαθητές του. Τη θεωρία ακολουθούσε η πρακτική άσκηση των σπουδαστών με την κατασκευή ενός βιβλίου, που το παρουσίαζαν αποφοιτώντας από τη σχολή.
Υπόδειγμα βιβλίου της μαθήτριάς του Βάσως Κατράκη (1940)
Ο Κεφαλληνός για το βιβλίο
«Δεν υπάρχουν παρά ωραία βιβλία ―λίγα βέβαια, όπως όλα τα ωραία― και άπειρα άσχημα, όσο κι αν είναι πολυτελή».
Για τις πολυτελείς εκδόσεις: «Όταν, για να βγει ένα τέτοιο βιβλίο, βάλουμε όλη μας την καρδιά εμείς, ή ο εκδότης, ή ο τυπογράφος, τότες δε βγάζουμε ένα βιβλίο σε πολυτελή έκδοση, κάνουμε απλώς τυπογραφία, όπως ξέρανε να τυπώνουνε πέντε αιώνων τυπογράφοι … Ό,τι γινότανε άλλοτε με ειλικρίνεια και αγάπη, αν ξαναγίνει σήμερα, είναι πολυτέλεια».
«Mer Océane» (1922): το πρώτο βιβλίο που εικονογραφεί ο Γ. Κεφαλληνός
Καλλιτεχνική επιμέλεια βιβλίων
Εικονογράφησε το πρώτο του βιβλίο στο Παρίσι το 1921–1922 (Joseph Rivière, Mer Océane). Το 1924 κυκλοφόρησε το δεύτερο βιβλίο που φιλοτέχνησε, έργο του Ανατόλ Φράνς (Sur la pierre blanche). Το 1926 εργάστηκε για μια εικονογραφημένη έκδοση των Σκλάβων πολιορκημένων του Κώστα Βάρναλη, που όμως δεν πραγματοποιήθηκε για οικονομικούς λόγους. Κέρδισε το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Φιλοτέχνων για τα εξής βιβλία που επιμελήθηκε: Παντελής Πρεβελάκης, Ο θάνατος του Μεδίκου (1939) και Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Το παγώνι (1946).
Από τα νεανικά του χρόνια ο Κεφαλληνός επιθυμούσε έντονα την ίδρυση ενός μικρού τυπογραφείου όπου θα τυπώνονταν τα βιβλία που θα φιλοτεχνούσε ο ίδιος ― τολμηρό σχέδιο, που οι οικονομικές του δυνάμεις δεν του επέτρεψαν ποτέ να υλοποιήσει. Διατήρησε ωστόσο πάντοτε άρρηκτους τους δεσμούς ανάμεσα στη δραστηριότητά του ως χαράκτη και στην τέχνη του βιβλίου και, πέραν όσων εντύπων επιμελήθηκε ο ίδιος καλλιτεχνικά και κυκλοφόρησαν, προετοίμασε σχέδια και για άλλα, που παρέμειναν όμως ανολοκλήρωτα (Ομήρου Οδύσσεια· Θεοκρίτου Θύρσις κ.ά.).
Βενετία Χατζοπούλου
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ
Το δοκίμιο του Γιάννη Κεφαλληνού Περί τυπογραφίας, ανάτυπο του 1991 για τις ανάγκες του σεμιναρίου βιβλιολογίας. Διαθέσιμο σε ψηφιακή μορφή εδώ
[1] Τχ. 145, 1 Ιανουαρίου 1933, 41–44. Αναδημοσίευση στο τχ. 742, 1 Ιουνίου 1933, 831–834 (Αφιέρωμα στον Κεφαλληνό).
[2] Γιάννης Κεφαλληνός, Αλληλογραφία (1913–1952), Κείμενα, συγκέντρωση-φιλολογική επιμέλεια Ε. Χ. Κάσδαγλης, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 1991, 229–235.
Βιβλιογραφία:
• Ε. Χ. Κάσδαγλης, Γιάννης Κεφαλληνός, ο χαράκτης, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 1991.
• Κεφαλληνός. Χαρακτική. Τέχνη του βιβλίου / σχέδια, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 1993 (κατάλογος έκθεσης, όπου περιλαμβάνεται και κατάλογος των βιβλίων και των λευκωμάτων που επιμελήθηκε, σ. 47–57).
