Ο Βενιζέλος και η πρόκληση της μεγάλης Ελλάδας. Γεγονότα και επανεκτιμήσεις
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Έχοντας αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στη συνεχή διερεύνηση της περιόδου αυτής, ο Νίκος Πετσάλης-Διομήδης είναι εξοικειωμένος με τα πρόσωπα και τα πράγματα της εποχής που μελετά. Το έργο του το διακρίνουν η εξαιρετική εποπτεία των προσώπων του δράματος, η πολυδιάστατη ανάλυση των επιλογών τους και η βαθιά κατανόηση των «απρόσωπων» δυνάμεων της ιστορίας που καθόρισαν από κοινού την πορεία του έθνους. Η προσέγγιση του Πετσάλη-Διομήδη συνδυάζει την κριτική ματιά με την ενσυναίσθηση, ιδίως στην περίπτωση του αδιαμφισβήτητου πρωταγωνιστή της περιόδου: Αναδεικνύει με ενάργεια την προσήλωση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο έργο της δημιουργίας μιας μεγαλύτερης Ελλάδας, «σεβαστής εις τους φίλους της και τρομεράς εις τους εχθρούς της». Στον πρώτο τόμο του βιβλίου δεσπόζει ο Εθνικός Διχασμός.
Ο Β΄τόμος αναμένεται στις αρχές φθινοπώρου 2023
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Καμία άλλη προσωπικότητα της νεότερης ελληνικής ιστορίας δεν υπήρξε τόσο αινιγματική και αμφιλεγόμενη όσο ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η πολυεπίπεδη μεταρρυθμιστική, επαναστατική και ηγετική σταδιοδρομία του νεαρού Βενιζέλου δεν έχει ωστόσο φωτιστεί άπλετα. Ο ερευνητής δεν πρέπει να ξεχνά ότι ο μεγάλος εθνικός ηγέτης ήταν άνθρωπος της εποχής και του τόπου του, αφού, όπως έγραψε ο Π. Πρεβελάκης, είχε το χάρισμα να «νιώθει την ψυχή του λαού να καίγει τα ρουθούνια του».
Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία
Στη μελέτη παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντιμετώπισε τις μειονότητες, από τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας (1898) έως και την τελευταία κυβερνητική του τετραετία (1928–1932). Η πολιτική του Βενιζέλου, πέρα από το ότι υπήρξε περισσότερο προοδευτική και από το διεθνές καθεστώς της εποχής της, εξακολουθεί μέσα από πληθώρα αυτούσιων ή επηρεασμένων από το πνεύμα της διατάξεων να εφαρμόζεται και σήμερα στο ελληνικό κράτος. Ο τόμος περιλαμβάνει πλούσια βιβλιογραφία πρωτογενών και δευτερογενών πηγών.
Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία
Δεν θα έγραφε ο Κωστής Παλαμάς τόσο βαρείς στίχους για το ποια υπήρξε η πολιτική διαδρομή του Ελευθερίου Βενιζέλου εν μέσω της τότε πολιτικής αντιπαλότητας. Και αν σήμερα η μνήμη αυτού του μεγάλου πολιτικού ανδρός αξίζει να είναι αντικείμενο όχι μόνο έρευνας, αλλά και διάδοσης, αυτό αποδεικνύει ότι η σημασία σήμερα του Ελευθερίου Βενιζέλου είναι τεράστια, ως διδάχου, ως διδασκαλίας για το πώς μπορούμε να ξεφύγουμε οριστικά από τη μεγάλη δοκιμασία στην οποία έχουμε περιέλθει και να αντικρύσουμε επιτέλους μια κανονικότητα που και ο ίδιος είχε επαγγελθεί στην αυλαία της πολιτικής του σταδιοδρομίας, όταν με τραγικό τρόπο έθαπτε το τέκνο της πολιτικής του επιλογής, τη Μεγάλη Ιδέα, και με ρεαλισμό κορυφαίο και επώδυνο, στη θέση αυτής της ταφής ανεδείκνυε στην τελευταία πρωθυπουργική του τετραετία την αξία του να μετατραπεί η Ελλάς και να γίνει ένα κράτος αγνώριστο. […] (από τον Πρόλογο)
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Μια συνοπτική εξιστόρηση της πολυτάραχης ζωής του Ελευθερίου Βενιζέλου, που συνδέεται άρρηκτα με τη μοίρα του ελληνισμού, αλλά και με σημαντικές διεθνείς εξελίξεις κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, επιχειρεί η παρούσα έκδοση. Στις σελίδες της ξεδιπλώνεται η δράση του Βενιζέλου στην Κρήτη, στην Αθήνα, στη διεθνή πολιτική σκηνή: επαναστάτης, διπλωμάτης, πολιτικός, οραματιστής και πραγματιστής, μεταρρυθμιστής ηγέτης με παγκόσμια ακτινοβολία. Παράλληλα, έρχονται στο φως άγνωστες ανθρώπινες στιγμές του.
Ελευθέριος Βενιζέλος και Μακεδονία, 1914 – 1918: Η σημασία της μάχης του Σκρα
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Πρόκειται για το κείμενο της ομιλίας που εκφώνησε ο συγγραφέας στο Σκρα, το οποίο εμπλουτισμένο και διευρυμένο, επιχειρεί να φωτίσει την πολιτική που ακολούθησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος για τη Μακεδονία κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918.
Μέσα από μια σύντομη επισκόπηση παρουσιάζονται οι διπλωματικές κινήσεις και οι πρωτοβουλίες του μεγάλου πολιτικού στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική, σε μια περίοδο κρίσιμη για το μέλλον της Ελλάδας. Η νίκη του ελληνικού στρατού στη μάχη του Σκρα είχε τεράστια σημασία, καθώς έκρινε την τύχη του Μακεδονικού Μετώπου, οδήγησε στην τελική επίθεση των Συμμάχων και δικαίωσε τη στάση που τήρησε ο Βενιζέλος.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνομον Κρήτην
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Έχουν ήδη περάσει τρεις δεκαετίες αφότου, νέος μελετητής, επέλεξα να εστιάσω τον άξονα του ερευνητικού και συγγραφικού έργου μου στον Ελευθέριο Βενιζέλο και στην εποχή του. Οι λόγοι που με ώθησαν προς την επιλογή αυτή ήταν περισσότεροι του ενός: η πρώιμη, ασφαλώς, ενασχόλησή μου με το συγκεκριμένο αντικείμενο, ως υπευθύνου για την ταξινόμηση του Αρχείου Βενιζέλου στο Μουσείο Μπενάκη η διαπίστωση του κενού της ελληνικής ιστοριογραφίας ως προς τη διαπραγμάτευση θεμάτων που άπτονταν του βίου και της δράσης του μεγάλου Έλληνα πολιτικού στην Κρήτη και στην Ελλάδα η αίσθηση της ανάγκης να υπερκεραστεί, μέσω της επιστημονικής προσέγγισης, η συναισθηματική φόρτιση που συντελούσε ανασταλτικά στην αντικειμενική θεώρηση των πολιτικών γεγονότων του πρώτου ημίσεος του 20ού αιώνα η επιθυμία, τέλος, να συμβάλω στην αξιοποίηση του ανέκδοτου πρωτογενούς υλικού του ικανού να προσφερθεί ως αντίδοτο στη διατύπωση αυθαίρετων αποτιμήσεων ή αίολων υποθέσεων. […] (από τον πρόλογο)
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Η έκδοση είναι μια ιστορική σύνθεση της συνολικής εικόνας της πολιτικής και της προσωπικής σχέσης που αναπτύχθηκε μεταξύ του Ελευθερίου Βενιζέλου και της εκκλησίας.
Από τα χρόνια της Κρητικής Επανάστασης του 1897 και της Κρητικής Πολιτείας, όπου και με τη συνδρομή του θεσπίστηκε ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Κρήτης, μέχρι την ανάληψη της πρωθυπουργίας της Ελλάδας το 1910 και την τελευταία περίοδο διακυβέρνησής του, όπου ψηφίζεται ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδας και κρίνεται άκυρη η απόφαση του αναθέματός του· το βιβλίο δίνει τα σημαντικότερα σημεία της σχέσης αυτής σκιαγραφώντας παράλληλα τη νεότερη ελληνική ιστορία υπό μία άγνωστη οπτική γωνία.
Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Η έκδοση αποσαφηνίζει το χαρακτήρα της επέμβασης της Ελλάδας στη Μικρά Ασία. Ο Κ. Σβολόπουλος, μετά από έρευνα και επεξεργασία ιστορικών τεκμηρίων, καταλήγει σε μια θεμελιακή διαπίστωση: Η επέκταση της κυριαρχίας της Ελλάδας στη Μικρά Ασία ήταν αγώνας λύτρωσης και απελευθέρωσης των Ελλήνων.
Πρόκειται για ιστορική σύνθεση, που συνίσταται όχι μόνο στην παράθεση στοιχείων και την τεκμηριωμένη αναφορά των γεγονότων, αλλά και στην πολιτική ανάλυσή τους, ανάλυση που προσφέρει μια πλήρη εικόνα της πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής διάστασης της επέμβασης της Ελλάδος στην Ιωνία. Επιχειρείται μία πολύπλευρη προσέγγιση του φαινόμενου, παρατίθενται τα θέματα που σχετίζονται με τη συμμαχική στήριξη και τη στρατιωτική ισχύ της Ελλάδας, ενώ περιγράφεται η δραματική μεταβολή τους μετά την εκλογική ήττα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Το βιβλίο αυτό έχει εκπονηθεί από ένα επιστήμονα που έχει με πολλούς τρόπους συμβάλει στην εξέλιξη της ιστοριογραφίας για τον Βενιζέλο και την πολιτική του. Κατά συνέπεια, είναι ιδιαίτερης σημασίας η διαπίστωσή του σχετικά με το θέμα της έκδοσης ότι «τὰ διαθέσιμα ἤδη στοιχεῖα, μὲ τὴν ὑποβοήθηση ὁρισμένων πηγῶν, ἐπιτρέπουν τὴ διατύπωση ὄχι μόνο ἐπαληθεύσιμων ὑποθέσεων, ἀλλὰ καὶ θεμελιακῶν διαπιστώσεων».
Δημόσια υγεία και κοινωνική πολιτική: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Ο τόμος των Πρακτικών του Συνεδρίου “Δημόσια υγεία και κοινωνική πολιτική: ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του” αποσκοπεί στη διερεύνηση των προβλημάτων ανάπτυξης της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής πολιτικής, καθώς επίσης και στην ανάδειξη της σημασίας και του νοήματος, τα οποία προκύπτουν από τους θεσμούς και τις επιλογές που έγιναν στις αρχές του εικοστού αιώνα. Την ιδιαίτερα κρίσιμη αυτή περίοδο, οι κυβερνήσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου καλούνται να δώσουν λύσεις και να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα του εκσυγχρονισμού του κράτους και της αναδιοργάνωσης της δημόσιας υγείας και να θέσουν τις βάσεις για την ανάπτυξη των υγειονομικών υπηρεσιών, των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας και των κοινωνικών ασφαλίσεων.
Η ελληνική αγροτική κοινωνία και οικονομία κατά τη βενιζελική περίοδο
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Η περίοδος της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που έχει επικρατήσει να ονομάζεται βενιζελική, εξαιτίας της έντονης παρουσίας του Ελ. Βενιζέλου και της επενέργειας της πολιτικής του σε κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής, χαρακτηρίζεται από βαθιές τομές σε χώρους και τομείς που διέπονταν από αναχρονισμούς και αρχαϊκότητες. Την περίοδο αυτή παρατηρείται για πρώτη φορά και σε τέτοια έκταση μια αφύπνιση των παραγωγικών δυνάμεων του πρωτογενούς τομέα. Ο τομέας αυτός εισέρχεται σε μια τροχιά ανάπτυξης αποτελώντας το επίκεντρο του ενδιαφέροντος -υπό την καθοδήγηση βέβαια και την εποπτεία του κράτους.
Μέσω της διαδικασίας αυτής απελευθερώθηκαν κοινωνικές δυνάμεις και ενδιάθετες τάσεις που είχαν ως αποτέλεσμα κοινωνικές ανακατατάξεις και ειδικά τη διαφοροποίηση της αγροτικής κοινωνίας. Χάρη και στην παρέμβαση των τεχνικών της γεωργίας και των “ειδικών” διανοούμενων του αγροτικού χώρου (γεωπόνων, γεωπόνων-μηχανικών, μηχανικών, οικονομολόγων, συνεταιριστών κ.λπ.) και τη συνακόλουθη εφαρμογή και χρήση νέων τεχνικών γνώσεων στην ύπαιθρο, παρατηρείται μια υποχώρηση του εμπειρικού πρακτικισμού στις καλλιέργειες και την κτηνοτροφία και μια σταδιακή εμπέδωση του επιστημονικού ορθολογισμού στη λειτουργία της διοίκησης και στην οργάνωση της παραγωγής.
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Στόχος του συνεδρίου ήταν, μεταξύ άλλων, η διερεύνηση της πολιτικής του Βενιζέλου και των κυβερνήσεών του στους τομείς της πολεοδομίας, της οργάνωσης της νέας πόλης και των νέων οικισμών, καθώς και της εκπαιδευτικής πολιτικής στον τεχνικό κλάδο.
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Στον τόμο των πρακτικών παρουσιάζεται η πολύπλευρη συμβολή του Ελευθερίου Βενιζέλου και των κυβερνήσεών του στην αναμόρφωση, την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού δικαίου. Οι εισηγήσεις κινήθηκαν σε δύο θεματολογικούς άξονες: τη δράση του Βενιζέλου ως δικηγόρου και ως Συμβούλου επί Δικαιοσύνης στην Κρήτη και το νομοθετικό έργο που παρήγαγαν οι κυβερνήσεις του, έργο που στόχευε στη δημιουργία ενός σύγχρονου, δημοκρατικού και ευνομούμενου κράτους με όρους κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης.
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε τόσο καθοριστική εμπλοκή στο Κυπριακό όσο κανένας άλλος πολιτικός της σύγχρονης Ελλάδας. Έχοντας ο ίδιος διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στις τελευταίες κρητικές επαναστάσεις αλλά και στα πρώτα βήματα της Κρητικής Πολιτείας, ήταν ο πρωθυπουργός που ενέταξε την Κύπρο στη σειρά των προτεραιοτήτων των ελληνικών εθνικών διεκδικήσεων, συζήτησε για πρώτη φορά με τους Βρετανούς το ενδεχόμενο παραχώρησης του νησιού στην Ελλάδα, ενώ εμφύσησε στους Έλληνες Κυπρίους τη βεβαιότητα για την ευόδωση των πολιτικών τους στόχων, ύστερα από τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1931, και αφού μεσολάβησε η μικρασιατική καταστροφή, ο ίδιος προέβη στη σκληρή και πολυσυζητημένη αποδοκιμασία της οκτωβριανής κυπριακής εξέγερσης. Ουσιαστικά, η πολιτική του Βενιζέλου στο Κυπριακό συνοψίζει τις αντιφάσεις και τα όρια της πολιτικής του “εθνικού κέντρου” απέναντι στο τελευταίο αλυτρωτικό κίνημα της νεοελληνικής ιστορίας. Aυτή η πολύπλευρη ανάμειξη του Ελευθέριου Βενιζέλου στο κυπριακό ζήτημα παρουσιάζεται σφαιρικά και αναδεικνύεται στον παρόντα συλλογικό τόμο.
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»
Αντικείμενο του συνεδρίου ήταν η ιστορία της εκπαιδευτικής πολιτικής το α΄ μισό του 20ου αιώνα μέσα από την παρουσίαση και διερεύνηση των βασικότερων πτυχών της πολιτικής του Βενιζέλου και των κυβερνήσεών του στους τομείς της παιδείας και της εκπαίδευσης και την παράλληλη εξέταση των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, που ήταν ενταγμένες στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής. [. . .] (από την εισαγωγή του βιβλίου)