Το ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, ως αρχείο με σημαντική ιστορία στη συλλογή πολύτιμου αρχειακού υλικού, εδώ και σχεδόν 50 χρόνια αποτελεί σημείο αναφοράς, θα μπορούσαμε να πούμε, για την κοινότητα της αρχειακής έρευνας. Ερευνητές από διάφορους χώρους έχουν επισκεφθεί και εξακολουθούν να επισκέπτονται το αρχείο, αξιοποιώντας το υλικό που συγκεντρώθηκε με πολύ κόπο και φροντίδα από τους ιδρυτές και οργανωτές του. Σκοπός του υπήρξε εξαρχής η συλλογή και διάσωση υλικού πολύτιμου για την ελληνική ιστορία και φιλολογία, το οποίο βρίσκεται διάσπαρτο σε συλλογές, βιβλιοθήκες, φορείς, ιδρύματα και ιδιώτες ανά την Ελλάδα και εκτός αυτής, και η διευκόλυνση της έρευνας με τα μέσα που διαθέτει το αρχείο. Σε ένα διάστημα πέντε δεκαετιών φωτογραφήθηκαν χιλιάδες τεκμήρια, χειρόγραφα και αρχειακό υλικό, ενώ παράλληλα αποκτήθηκαν πολύτιμα χειρόγραφα, παλαίτυπα και σπάνια έντυπα, τα οποία σήμερα αποτελούν μέρος των συλλογών του. Η θεμελιώδης αυτή εργασία αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση για την εκπόνηση πλήθους επιστημονικών εργασιών, άρθρων, ανακοινώσεων, αλλά και διδακτορικών και μονογραφιών, στις οποίες εκδίδονται αρχειακά τεκμήρια και αξιοποιούνται συνθετικά, συμβάλλοντας στην ιστορική γνώση μας για όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας και φιλολογίας.
Έναν από αυτούς τους ερευνητές που εργάστηκαν στο ΙΠΑ μελετώντας αρχειακό υλικό είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στις 9 Ιουνίου, την ημέρα των Αρχείων, με αφορμή τη δημιουργία ενός εμπνευσμένου και επιτυχημένου προϊόντος τέτοιας έρευνας.
Το προϊόν αυτό διαφοροποιείται από τις συνήθεις μορφές που παίρνει η έρευνα, δηλαδή άρθρα, μελέτες, ανακοινώσεις, μονογραφίες. Πρόκειται για ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, το «SeaLiT [= Seafaring Lives in Transition] — Μεσογειακά πλοία και εμπόριο στον μακρύ 19ο αιώνα», το οποίο δημιουργήθηκε από τον Απόστολο Δελή στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας.
Παρουσιάζοντας ένα προϊόν αρχειακής έρευνας που, χωρίς να υπολείπεται ως προς τον αυστηρά επιστημονικό τρόπο προσέγγισης των αρχειακών πηγών, παραλλάσσει το τελικό αποτέλεσμα, αποβλέποντας σε ένα ευρύτερο κοινό, και μάλιστα νεότερων ηλικιών, το ΙΠΑ/ΜΙΕΤ θέλησε να τονίσει τη σημασία του αρχειακού του υλικού για την έρευνα. Το συγκεκριμένο εγχείρημα φαντάζει ταυτόχρονα συναρπαστικό, αλλά και σημαντικό, τόσο για την εκπαιδευτική διαδικασία, όσο και για την ίδια την ιστορική γνώση, η οποία αποτελεί πάντοτε το ζητούμενο της μελέτης και αξιοποίησης του αρχειακού υλικού. Ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, όπου το στοιχείο του συναγωνισμού για λόγους ψυχαγωγίας είναι εκ των ων ουκ άνευ, αλλάζει τους όρους με τους οποίους έρχονται σε επαφή με το κοινό η αρχειακή έρευνα και η γνώση που προκύπτει από αυτή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση το πεδίο είναι αυτό του θαλάσσιου εμπορίου στη Μεσόγειο σε μια πολύ σημαντική περίοδο για την ευρωπαϊκή, αλλά και την ελληνική ιστορία, τον «μακρύ 19ο αιώνα», όπως έχει ονομαστεί, δηλαδή την περίοδο από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, περίοδο κατά την οποία το θαλάσσιο εμπόριο έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ιστορικές διαδικασίες.
Γιατί όμως να επιχειρηθεί μια τέτοια προσέγγιση των αρχειακών πηγών και της ιστορικής γνώσης; Ποια η ιδιαίτερη αξία της; Πώς σχεδιάστηκε; Ποιοι ακριβώς είναι οι στόχοι και πώς επιτυγχάνονται; Πώς προκύπτει μέσα από ένα εγχείρημα όπως αυτό η αλληλεπίδραση μεταξύ των πηγών της ιστορίας, της αρχειακής έρευνας, της ιστορικής γνώσης και του κοινού; Αυτά και άλλα ερωτήματα μας απασχόλησαν κατά τη συγκεκριμένη εκδήλωση, η οποία, χάρη στη συμμετοχή του κοινού με ερωτήσεις, πήρε τη μορφή μιας ενδιαφέρουσας συζήτησης.
Πριν από περισσότερα από 50 χρόνια η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος εξέδωσε έναν μνημειώδη τόμο με αντικείμενο την ελληνική εμπορική ναυτιλία. Τότε ο επιμελητής του τόμου έγραφε στην εισαγωγή ότι η σχετική έρευνα βρισκόταν στα σπάργανα, με πολύ λίγες σχετικές δημοσιεύσεις, αδημοσίευτο και αναξιοποίητο το μεγαλύτερο μέρος των πηγών και σχεδόν ανύπαρκτη οργανωμένη έρευνα γύρω από το αντικείμενο. Έκτοτε όμως τα πράγματα άλλαξαν τελείως, η έρευνα προόδευσε σημαντικά, οι πηγές αξιοποιήθηκαν, σημαντικές δημοσιεύσεις προέκυψαν, αξιόλογα ερευνητικά προγράμματα σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν. Σε όλα αυτά συνέβαλλε και το ΙΠΑ/ΜΙΕΤ με τα τεκμήρια και τα μέσα του.
Στην παρουσίαση είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε και μια ερευνήτρια που συνέβαλε και εξακολουθεί να συμβάλλει καθοριστικά σ το πεδίο αυτό, τη Δέσποινα Βλάμη, ερευνήτρια στο Κέντρο Έρευνας του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών. Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας υπήρξε κι αυτό πρωτοπόρο στο πεδίο αυτό. Ο Απόστολος Δελής αποτελεί μέλος αυτής της ομάδας εργασίας, και η παρουσίαση που έκανε για το σκεπτικό και τη διαδικασία δημιουργίας του παιχνιδιού ήταν εξαιρετική. Τέλος ο Βασίλης Λυκουρίνος, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης χώρου όπου τα επιτραπέζια παιχνίδια δοκιμάζονται στην πράξη από το κοινό και ενίοτε σχηματίζει κοινότητες με πυρήνα τη χρήση των επιτραπέζιων παιχνιδιών, έθεσε πολύ σημαντικά ζητήματα που αφορούν τα ιστορικά παιχνίδια, μεταξύ αυτών και το συγκεκριμένο, στην πρακτική τους χρήση. Την παρουσίαση και τη συζήτηση συντόνισε ο Σταύρος Γριμάνης, υπεύθυνος του ΙΠΑ/ΜΙΕΤ.
