Ίχνη της Μαρίας Κάλλας στα Αρχεία Παραστατικών Τεχνών του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ

«ΕΝΘΟΥΣΙΩΔΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΗΦΑΝΗ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΜΗΔΕΙΑ ΣΤΟ ΥΠΕΡΟΧΟ ΑΝΕΒΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ

ΣΑΣ ΣΤΕΛΝΩ ΚΑΙ ΠΛΗΡΗΣ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΕΓΚΑΡΔΙΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ»

Στις 10 Νοεμβρίου 1958 η Κατίνα Παξινού έλαβε το πιο πάνω τηλεγράφημα από τη Μαρία Κάλλας. Στο τηλεγράφημα αυτό η Κάλλας μοιραζόταν με την Παξινού τη χαρά της για την επιτυχία της στη Μήδεια του Λουίτζι Κερουμπίνι που είχε ανεβεί στην Dallas Civic Opera σε σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή.

Στο Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή η Μήδεια της Μαρίας Κάλλας συγκροτεί ξεχωριστή και εκτενή αρχειακή ενότητα, με έγγραφα και τεκμήρια από την προετοιμασία της παραγωγής και από τις παραστάσεις της στο Ντάλλας (State Fair Music Hall, 1958 και 1959), στο Λονδίνο (Royal Opera House Covent Garden, 1959), στην Επίδαυρο (παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 1961) και στο Μιλάνο (Teatro alla Scala, 1961 και 1962).

11 Δεκεμβρίου 1961, Μιλάνο, Teatro alla Scala. Μαρία Κάλλας, Κατίνα Παξινού, Αλέξης Μινωτής.
Φωτογραφία του Erio Piccagliani.
(Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή)

Στο βιβλίο σκηνοθεσίας του Μινωτή και στα σκηνογραφικά σχέδια του Γιάννη Τσαρούχη για τη Μήδεια (δωρεά του Αλέξη Μινωτή στο ΕΛΙΑ, 1984) στηρίχτηκε εξ ολοκλήρου το λεύκωμα του Νίκου Μπακουνάκη Κάλλας‒Μήδεια.¹

1958. Λουίτζι Κερουμπίνι, «Μήδεια» (Luigi Cherubini,
«Médée»).
Σχέδιο σκηνογραφίας του Γιάννη Τσαρούχη.
(Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή)

Το ίδιο αρχειακό υλικό —συμπληρωμένο μετά την ενσωμάτωση του ΕΛΙΑ στο ΜΙΕΤ (2009), την ένωση της δωρεάς του Μινωτή προς το ΕΛΙΑ με το Κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού του ΜΙΕΤ (1977) και την αποκατάσταση του Αρχείου Παξινού ‒ Μινωτή με ενιαία ταξινόμηση και περιγραφή— αποτέλεσε τη συνεισφορά του ΜΙΕΤ στην πολυμορφική εγκατάσταση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής «Unboxing Callas ‒ Από την Κάλλας στη Μήδεια» (4 Μαΐου‒9 Ιουνίου 2023).

Το Αρχείο Παξινού ‒ Μινωτή περιέχει επίσης υλικό από τη Νόρμα με τη Μαρία Κάλλας, σε σκηνοθεσία και πάλι του Μινωτή (Εθνική Λυρική Σκηνή, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 1960), καθώς και έγγραφα και φωτογραφίες που αποτυπώνουν τη φιλική σχέση που διατήρησε η Κάλλας με την Κατίνα Παξινού και τον Αλέξη Μινωτή στα χρόνια μετά την καλλιτεχνική συνεργασία τους.

Αύγουστος 1961, Επίδαυρος. Μαρία Κάλλας, Αλέξης Μινωτής.
Φωτογραφία του Πρακτορείου Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ.
(Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή)

17 Ιουνίου 1959, Λονδίνο, Ξενοδοχείο Dorchester. Μαρία Κάλλας και Αλέξης Μινωτής. Πίσω τους ο Αριστοτέλης Ωνάσης και ο Τζοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι.
Φωτογραφία του Paul Desmond.
(Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή)

Η Μαρία Κάλλας εμφανίζεται και στο αρχείο του θεατρικού συγγραφέα Θεόδωρου Συναδινού (δωρεά του γιου του Νίκου προς το ΕΛΙΑ, 1987), λόγω της παρουσίας του Συναδινού στο Διοικητικό Συμβούλιο του Εθνικού Θεάτρου (κατά τα έτη 1943‒1944 και 1945‒1946) και των δύο διευθυντικών θητειών του στην Εθνική Λυρική Σκηνή (1945‒1946 και 1950‒1953). Το όνομα της Μαρίας Κάλλας (τότε Καλογεροπούλου) απαντά στους αρχειακούς φακέλους που αφορούν τη Λυρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου και την Εθνική Λυρική Σκηνή, σε καταλόγους προσωπικού και παραστάσεων, σε υπομνήματα, αναφορές και εκθέσεις, σε διοικητικές και διευθυντικές αποφάσεις, σε καταστάσεις μισθοδοσίας, στην υπηρεσιακή αλληλογραφία και στα σχετικά με τη Λυρική Σκηνή δημοσιεύματα στον Τύπο.

5 Αυγούστου 1950, Βερόνα. Μαρία Κάλλας προς Θ. Ν. Συναδινό, διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Απαντητικό τηλεγράφημα σε πρόσκληση για συνεργασία με την ΕΛΣ.
(Αρχείο Θ. Ν. Συναδινού)

Στη μελέτη του Νίκου Πετσάλη‒Διομήδη Η άγνωστη Κάλλας, το υλικό που διασώζει το Αρχείο Θ. Ν. Συναδινού στάθηκε «η πολυτιμότερη αρχειακή πηγή»² και δημοσιεύτηκε εκτενώς.

Προγράμματα από τις παραστάσεις της Λυρικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις οποίες συμμετείχε η Μαρία Κάλλας (1940‒1945) διατηρούνται στη Συλλογή Θεατρικών Προγραμμάτων, ενώ στα πρόσφατα αποκτήματα του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ ανήκει και το αρχειακό υλικό που είχε συλλέξει ο Βασίλης Νικολαΐδης για το βιβλίο του Μαρία Κάλλας. Οι μεταμορφώσεις μιας τέχνης.³ (Αρχείο Βασίλη Νικολαΐδη, Δωρεά Στυλιανής Νικολαΐδου και Βασίλειου Νικολαΐδη, 2022).

Υλικό από τα Αρχεία Παραστατικών Τεχνών του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ έχει επίσης παραχωρηθεί για εκθέσεις («Μαρία Κάλλας. 30 χρόνια μετά», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία 2007· Μουσείο Μαρία Κάλλας, Δήμος Αθηναίων 2023), ντοκιμαντέρ (Η Ελληνίδα Κάλλας, έρευνα, σενάριο και σκηνοθεσία Τάσος Ψαρράς, 2007· Maria by Callas, σκηνοθεσία Tom Volf, 2017· Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία. Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας, έρευνα και σενάριο Βασίλης Λούρας, σκηνοθεσία Μιχάλης Ασθενίδης και Βασίλης Λούρας, 2023), καθώς και πολλές ερευνητικές εργασίες και μελέτες.

¹ Αθήνα, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995.

² Νίκος Πετσάλης‒Διομήδης, Η άγνωστη Κάλλας, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1998, 14.

³ Αθήνα, Κέδρος, 1982· Αθήνα, Εκδόσεις Μπάστας‒Πλέσσας, ²1995.