Το 1984, με την ευκαιρία της έκθεσης που παρουσίασε τότε το Μορφωτικό Ίδρυμα, σε συνεργασία με το Δήμο Λευκωσίας, στην Πύλη Αμμοχώστου, η Μαρώ Σεφέρη εμπιστεύτηκε στον Ε.Χ. Κάσδαγλη μεγάλο μέρος του φωτογραφικού αρχείου του Γιώργου Σεφέρη· και το 1999, η κυρία Άννα Λόντου, ολοκληρώνοντας τη γενναιοδωρία της μητέρας της, παρέδωσε στο Ίδρυμα όσα αρνητικά είτε αντίτυπα φωτογραφιών βρέθηκαν στο σπίτι της οδού Άγρας.
Το Φωτογραφικό Αρχείο του Σεφέρη συγκροτείται από περίπου 2.500 λήψεις που καλύπτουν μισόν αιώνα -κατά προσέγγιση, την περίοδο 1920-1970. Το πλήθος φωτογραφιών που τράβηξε ο ποιητής αποτελούσαν ένα είδος διαρκούς μνημονίου που συχνά τροφοδοτούσε ή αναθέρμαινε την ποιητική έμπνευση και, παράλληλα, επισημαίνει προς τα πού στρέφεται η ματιά και το βλέμμα του Σεφέρη. Χρησιμοποιεί τη φωτογραφία για την καταγραφή στοιχείων, ως λειτουργία μνήμης. Στα τετράδια που καταγράφει ταξιδιωτικές εντυπώσεις, συχνά σημειώνει ένα μικρό “φ” στο περιθώριο -ένδειξη ότι τράβηξε σχετική φωτογραφία.
Οι φωτογραφίες, όπως και η σχεδόν καθημερινή άσκηση γραφής στα ημερολόγια, τον βοηθούν “να κρατηθεί στον αφρό”, όπως συχνά σημειώνει ο ίδιος, να μη βουλιάξει στον “πολτό των μικροσυμφερόντων” (Μέρες Δ’, σ. 102) και να περιφράξει μια γωνιά απόμερης ζωής, μια μικρή μνημονική επικράτεια, όπου τα πράγματα του κόσμου φαίνονται ακόμη καθαρά, με όλο τον όγκο και το βάρος που έχουν μέσα στη ζωή μας.
Ο Σεφέρης δεν φωτογραφίζει μόνο μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους και επιφανείς άνδρες. Η συνολική εικόνα του Αρχείου προκύπτει εδώ περισσότερο ανθρωποκεντρική, μετατοπίζοντας αισθητά τον ιδεολογικό δείκτη από την αρχαιολατρεία προς μια σύγχρονη ανθρωπογεωγραφία.
Από το 1918 έως το καλοκαίρι του 1924 ο Γ. Σεφέρης βρίσκεται στο Παρίσι όπου σπουδάζει νομικά στη Σορβόννη. Τον Αύγουστο του 1924, πτυχιούχος της Νομικής, πηγαίνει στο Λονδίνο για να τελειοποιήσει τα αγγλικά του. Στις 16 Φεβρουαρίου 1925 επιστρέφει στην Αθήνα ταξιδεύοντας με το α/π Pierre Loti.
Α/π “Pierre Loti”, Ναπολιτάνοι, Φεβρουάριος 1925
Το ενδιαφέρον του Σεφέρη για τη φωτογραφία φαίνεται να αρχίζει από τα φοιτητικά του χρόνια, αν και το αρχείο περιέχει λίγα αρνητικά από την προπολεμική περίοδο. Εξαίρεση αποτελεί μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα σειρά από τη διαμονή του στην Αλβανία (1936-38): φωτογραφίζει τους δρόμους της Κορυτσάς, σπίτια, μνημεία, ανθρώπους και, σπανιότερα, τοπία.
Κορυτσά 1937
Τον Αύγουστο του 1939 συναντά τη Μαρώ στην Τράπεζα (παραθαλάσσιο χωριό της Αχαΐας) και επισκέπτονται τα Καλάβρυτα και το Μέγα Σπήλαιο. Τους συνοδεύει ο φίλος τους Νίκος Κριτικός.
[γράφει η Μαρώ] Τράπεζα 1939. Σε μια βρύση μια χωρική. Ο Γ. Σεφέρης παίρνει τη φωτογ. Τράπεζα όπου έμενα τα καλοκαίρια με τα παιδιά μου. Ο Γ. ερχόταν συχνά να μας βλέπει όποτε τον άφηνε η δουλειά του. Κάναμε μια εκδρομή με τον φίλο Κριτικό διασχίζοντας Τράπεζα-Σχιζματάρι-Καλάβρυτα, Μέγα Σπήλαιο και ανάμεσα Χελμού πεζή Τράπεζα (10 ώρες περπάτημα τη μέρα). Είμασταν οι τρεις μας.
Τράπεζα Αχαΐας 1939
Το Πάσχα του 1940 (25.4 – 6.5) ο Σεφέρης και η Μαρώ βρίσκονται στον Πόρο.
“Σήμερα [25 Σεπτεμβρίου 1941] κρέμασα πάνω από το γραφείο μου [στην Πρετόρια] τη μοναδική φωτογραφία ενός ελληνικού τοπίου που βρέθηκε, ολωσδιόλου τυχαία, μέσα σε κάτι χαρτιά. Τη φωτογραφία της μεγάλης άγκυρας του Πόρου. Την είχα κάνει ένα πρωί της άνοιξης του ’40. Καθώς την κοιτάζω τώρα, αισθάνομαι την ψυχή μου πλημμυρισμένη.” Μέρες Δ’, σσ. 132-133.
Νεώριο Πόρου 1940
Αργότερα, κατά τη διάρκεια ταξιδιών στην Τουρκία, στη Συρία, στο Λίβανο και στην Κύπρο φωτογραφίζει με ιδιαίτερη επιμονή εκκλησίες, τοιχογραφίες, χειρόγραφα και μνημεία όλων των ειδών.
“Από τις 7 το πρωί παρακολούθησα τις ανασκαφές, πήρα φωτογραφίες, είδα ν’ αναστυλώνουν ένα κομμάτι από ιωνική κολόνα· πόσο πιο αλαφριά από μύθο είναι αυτά τα ελληνιστικά απομεινάρια.” Μέρες Ε’, σσ. 191-192.
Λάβρανδα 1950
Μαλούλα [Συρία] (Αγ. Θέκλα, ο βράχος της), 19 Σεπτ. [1953]
“[…] σ’ ένα χωριό καμιά πενηνταριά χιλιόμετρα από τη Δαμασκό -τη Μαλούλα, ένα από τα ελάχιστα σημεία αυτής της γης όπου μιλούν ακόμα αραμαϊκά. Αλλά δεν είναι αυτή η μόνη διαφορά του, από τ’ άλλα χωριά της Συρίας, τα σκούρα λασπόσπιτα θυμίζουν περισσότερο τα νότια μέρη της Καππαδοκίας, ολόκληρο χτισμένο μέσα στο βράχο πάνω από μια στενή πράσινη λαγκαδιά. Περπατήσαμε μέσα στους στενούς δρόμους· ένας λαβύρινθος που σου δίνει την εντύπωση πως περπατάς μ έ σ α στο σκελετό προκατακλυσμιαίου ζώου, ένα καταπληκτικό αρχιτεκτονικό μπέρδεμα, όπου ο συνδυασμός του σκαμμένου βράχου, του δοκαριού και του ανθρώπινου χτίσματος, σου παρουσιάζει μία σπαρτή αρχιτεκτονική που βλέπεις να φουντώνει σαν τη βλάστηση· κάτι που διδάσκει.” “Κυπριακές” επιστολές του Σεφέρη, σσ. 68-69.
Μαλούλα, Συρία 1953
Σπηλιά Άδωνη, Λίβανος 25 Σεπτ. 1953
“[…] στη σπηλιά του Άδωνη. Βαθύ λαγκάδι, απύθμενο σπήλαιο […] Ο χωρικός που εκμεταλλεύεται εδώ τον ξένο (Μουσουλμάνος), αρκετά οικείος με τα κανάλια της σπηλιάς, λέει: ‘Ο βασιλιάς Άδωνης μένει εδώ το καλοκαίρι, το χειμώνα πάει κάτω στη Βύβλο.” Δεν ξέρει παραπάνω.’ Μέρες ΣΤ’, σσ. 87-88
Λίβανος, σπηλιά του Άδωνη, 1953
1954 Ρουάδ-δυτικά [Συρία]
“Rouad: Τί κάνουν όλοι αυτοί κλεισμένοι ακοινώνητα μέσα σ’ αυτό το νησί: τίποτα – αίσθηση θαλασσιμού.” Μέρες ΣΤ’, σ. 132
Ρουάντ, Συρία 1954
Όσο ο Γ. Σεφέρης υπηρετεί ως πρέσβης στη Βηρυτό επισκέπτεται την Κύπρο τρεις φορές, το 1953, το 1954 και το 1955. Η γνωριμία του με το νησί -ήδη από το πρώτο ταξίδι- είναι τόσο σημαντική γι’ αυτόν που σε επιστολή του στον Α. Διαμαντή στις 12.3.1954 αναφέρει: “Στο μικρό διάστημα που έμεινα στην Κύπρο, άρχισαν πολλά πράγματα και νομίζω θα με κυνηγούν αδυσώπητα, ως που να πάρουν μορφή. Παραξενεύομαι όταν το συλλογίζομαι. Η Κύπρος πλάτυνε το αίσθημα που είχα για την Ελλάδα. Κάποτε λέω πως μπορεί να με πήρε για ψυχοπαίδι της.” Αδαμάντιος Διαμαντής και Γιώργος Σεφέρης, σ. 32· και σε άλλη στον Γ. Π. Σαββίδη στις 16.5.1954: “Δεν σου έγραψα νομίζω μετά το ταξίδι μου στην Κύπρο. Είταν και έμεινε μια μεγάλη υπόθεση για μένα αυτή η πρώτη επαφή. Θα ‘πρεπε να σου γράψω πολλά για τούτο το ιδιότροπο νησί που μ’ άρπαξε από τις ρίζες.” “Κυπριακές” επιστολές του Σεφέρη, σ. 27.
Άλωνα , σύνθημα πλάι στο καφενείο. Σάββατο, 2 Οκτωβρίου 1954
Τον Μάιο του 1957 διορίζεται πρέσβης στο Λονδίνο όπου θα μείνει έως το 1962. Το 1959 (24.4 – 3.5) επισκέπτεται μαζί με τη Μαρώ τα νησιά της Μάγχης Guernsey και Jersey, γνωστά από την πολιτική εξορία του Victor Hugo. Τον Μάιο του 1960 ταξιδεύουν στη Σκωτία, όπου φιλοξενούνται και στο σπίτι του Rex Warner, φίλου και μεταφραστή του Σεφέρη. Τον Αύγουστο του 1962 ο Σεφέρης επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα.
Στο Jersey (1959) με φωτογραφική μηχανή κρεμασμένη στο λαιμό του.
Εδιμβούργο, Μάης 1960
[Πηγή κειμένων: (2000) Οι φωτογραφίες του Γιώργου Σεφέρη. Αθήνα: ΜΙΕΤ]