Δοκίμια και ποίηση Μεταφρασμένα

Το 1967 οι Εκδόσεις Γαλαξία συμπεριέλαβαν στην περιώνυμη μικρόσχημη σειρά τους «Βιβλιοθήκη Ελλήνων και ξένων συγγραφέων» τα δύο εμβληματικά δοκίμια του Δημητρίου Καπετανάκη «Έρως και Χρόνος» και «Μυθολογία του Ωραίου», που ο ίδιος είχε μεταφράσει από τα γερμανικά, χώρα των μεταπτυχιακών σπουδών του, και τα οποία τον καθιέρωσαν στις νεότερες τότε γενιές ως αινιγματικό συγγραφέα της προσωπικής ομολογίας και ευαισθησίας. Όσοι τον πρωτοδιαβάσαμε στη δεκαετία του 1970, περιμέναμε με ενδιαφέρον να ακολουθήσουν και άλλα παρόμοια έργα του ρηξικέλευθου δοκιμιογράφου. Ο Καπετανάκης είχε φανεί ότι έτρεφε τη συνείδηση μιας υψηλής αποστολής: να υπενθυμίζει την τραγική ευγένεια του πνεύματος. Στο Επίμετρο της έκδοσης του Γαλαξία (σ. 165-170) δημοσιεύεται μεταφρασμένο στα ελληνικά ένα κείμενο του Βρετανού ποιητή και μυθιστοριογράφου William Plomer (1903-1973), ο οποίος γνώριζε τον Καπετανάκη. Γράφει, το 1945: «Ο Δημήτριος ήταν παιδί μιας χώρας όπου είναι συνήθεια να μιλάς για την Ευρώπη σαν κάτι μακρινό και ξέχωρο, και για την Αμερική σαν μια απέραντη και μακρινή γη της επαγγελίας. Στη διαυγή γύμνια της Ελλάδας είχε ονειρευτεί το Βορρά και τη Δύση και το παρόν, τη ξανθή ενεργητικότητα των Γερμανών, τους Εγγλέζους που κάνουν όνειρα και χαμογελούν μες στην ομίχλη τους, την αφάνταστη δραστηριότητα των Αμερικανών.» Ο Πλόμερ γράφει για το φλογερό πάθος αυτού του παιδιού, που είχε ζήσει αρκετά στην Αγγλία για να ανακαλύψει ότι «είμαστε πιο θερμοί απ’ ό,τι φαινόμαστε στην αρχή. Είχε ανακαλύψει σ’ εμάς μια ισορροπία ευγένειας και πνεύματος, όπως έλεγε, που την εκτιμούσε όλο και περισσότερο, είχε ερωτευτεί τη γλώσσα μας και γρήγορα μπορούσε να τη χειριστεί με δύναμη και πρωτοτυπία».

«Ο Δημήτριος Καπετανάκης», έγραφε το 1944 ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, «ήταν ένας μεγάλος άνθρωπος, ένας απόλυτος Έλλην, ένας Άγγλος ποιητής, ένας περιπλανώμενος διαβάτης της Οικουμένης. […] τα γραφτά του, οι φιλίες του, τα βήματά του, οι πατρίδες του, ο θάνατός του είναι μια εισαγωγή σε κάτι απέραντο. Αυτό, ακριβώς, το απέραντο πρέπει να γευθούν με κάποιο τρόπο όσοι μπορούν». («Ο φίλος μου ο Δημήτριος Καπετανάκης», Νέα Εστία  τχ. 448 (Μάρτιος 1946).

Μετά την ολοκλήρωση της δίτομης έκδοσης των απάντων του Δημητρίου Καπετανάκη (2020-2023), η Εταιρεία Κοινωνικού Έργου και Πολιτισμού (ΕΚΕΠ) και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) αποφάσισαν να προσφέρουν στο αναγνωστικό κοινό έναν τόμο με τις ελληνικές μεταφράσεις των ξενόγλωσσων κειμένων του συγγραφέα, τα πρωτότυπα των οποίων περιέχονται στα Έργα του: στα Δημοσιευμένα, Πρώτος Τόμος (στο Βιβλίο Β΄) και στα Κατάλοιπα, Δεύτερος Τόμος (στα Βιβλία Α΄ και Β΄). Πρόκειται για τριάντα έξι αγγλικά δοκίμια και διαλέξεις, δύο γερμανικά μελετήματα –για τον Λεβιάθαν του Τόμας Χόμπς και για τη φιλοσοφία στον Προυστ– και ένα κείμενο μιας ομιλίας στα γαλλικά – επίσης για τον Προυστ. Από την έκδοση δεν μπορούσε να λείπει και η απόδοση στα ελληνικά των δεκαέξι αγγλικών ποιημάτων του συγγραφέα. Ο Δ. Καπετανάκης (Σμύρνη 1912 – Λονδίνο 1944), ύστερα από τον ξεριζωμό από τα πατρώα μικρασιατικά εδάφη, έζησε τον σύντομο βίο του (πέθανε 32 ετών) σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες: Ελλάδα (Αθήνα), Γερμανία (Χαϊδελβέργη), Αγγλία (Καίμπριτζ και Λονδίνο). Η ανάγκη του να εκφραστεί γράφοντας, πέρα από τα ελληνικά, και στις άλλες γλώσσες τις οποίες γνώριζε, ήταν εξίσου δυνατή με την επιθυμία του να ζήσει εκτός Ελλάδος, αφότου άφησε πίσω του την πολύγλωσση Σμύρνη.

Το απαιτητικό μεταφραστικό έργο των γερμανικών, γαλλικών και αγγλικών γραπτών του έφεραν εις πέρας πέντε έγκριτοι μεταφραστές, με ιδιαίτερη τιμητική αφοσίωση. Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, από τα αγγλικά, απέδωσε τα τρία μεγάλα μυητικά δοκίμιά του: για τον Ντοστογιέφσκι, για τον Ρεμπώ και για τον Στέφαν Γκεόργκε, καθώς και τα ποιήματά του που γράφτηκαν όταν ζούσε στην Αγγλία. Η Λίζυ Τσιριμώκου μετέφρασε, από τα γαλλικά, μια ομιλία του για τον Προυστ, που έκανε στη Γαλλική Εταιρεία του Καίμπριτζ. Και ο Γιάννης Καλιφατίδης αποκατέστησε γλωσσικά  και μετέφρασε τα δύο γερμανικά του μελετήματα της εποχής των σπουδών του στη Χαϊδελβέργη. Η Ευαγγελία Stead μετέφρασε δώδεκα αγγλικά δοκίμια από την εποχή του Καίμπριτζ: για τους βρετανούς ποιητές (John Donne, George Herbert, Henry Vaughan, Thomas Gray, Horace Walpole), για τον Σαίξπηρ, τον Charles Lamb, τον Thomas De Quincy, τον Thomas Browne, τον Maurice Bowra, κι ένα κείμενο για το ελληνικό τοπίο. Η Μαριάννα Τζιαντζή μετέφρασε δεκατρία αγγλικά δοκίμια: για βρετανούς ποιητές (Geoffrey Chaucer, William Cowper, John Dryden, Alexander Pope, Philip Sidney, Samuel Johnson, John Keats, William Wordsworth), για τη βρετανική ποίηση του 18ου αιώνα, και για τη σύγχρονη αγγλική ποίηση της εποχής του. Επίσης, οκτώ κείμενα αγγλόφωνων διαλέξεων τις οποίες ο Καπετανάκης έδωσε στο Λονδίνο (1941-1444), όταν υπηρετούσε στο Γραφείο Τύπου της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης. Τα θέματά του εδώ είναι κυρίως για την Ελλάδα και τους Έλληνες, για την εμπόλεμη κατάσταση σε Ευρώπη και Ελλάδα, για τη μοντέρνα ελληνική ζωγραφική και για τη νεοελληνική ποίηση, για τους ποιητές της Ελευθερίας (Λόρδο Βύρωνα και Ανδρέα Κάλβο).