Ιώσηπος Μοισιόδαξ

Ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ (περί τα 1725-1800) υπήρξε αμφιλεγόμενη και τραγική μορφή. Η θέση του στην ιστορία της ελληνικής παιδείας υπήρξε ξεχωριστή, γιατί διακήρυξε με τόλμη την ανάγκη της πολιτισμικής ανανέωσης. Με γνώμονα τις ιδέες και τις αξίες του Διαφωτισμού, ο Μοισιόδαξ ζητούσε να καθιερωθεί το “απλούν ύφος” στην παιδεία και να ευθυγραμμιστεί πλήρως ο πολιτισμός του βαλκανικού χώρου με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Φιλοσοφικό του όραμα ήταν η “υγιής φιλοσοφία”, που σήμαινε την υιοθέτηση του ορθολογισμού και του νεωτερικού επιστημονικού πνεύματος ως κρηπίδων του πνευματικού βίου· η αφοσίωσή του στις ιδέες αυτές τον έκανε στόχο επικρίσεων και διώξεων.
Στο βιβλίο αυτό αξιολογείται η περίπτωση του Μοισιόδακα ως επιτομή φαινομένων γενικότερης σημασίας στη βαλκανική κοινωνία την εποχή του Διαφωτισμού. Η βιογραφία του παρουσιάζει τις σπουδές και τις περιπλανήσεις του, την εκπαιδευτική του δράση, τις έρευνες και τις συγγραφικές του προσπάθειες, τις διενέξεις και τους αγώνες του, την ακμή και την τελική του κάμψη. Οι ερμηνείες ωστόσο του συγγραφέα επιχειρούν να τιθασεύσουν αυτό το πολύμορφο υλικό, εντάσσοντάς το στην προβληματική των κοινωνικών επιστημών. Έτσι φωτίζονται οι εθνολογικές και κοινωνιολογικές διαστάσεις της περίπτωσης του Μοισιόδακα, επισημαίνονται οι πολιτισμικές ζυμώσεις στη βαλκανική κοινωνία, οι μηχανισμοί κοινωνικού ελέγχου και οι επιπτώσεις των εξουσιαστικών σχέσεων στην πνευματική ζωή.
Το βιβλίο πλουτίζεται με την επανέκδοση αντιπροσωπευτικών κειμένων του Μοισιόδακα, στα οποία περιλαμβάνεται και το σπανιότατο, και μέχρι πρόσφατα άγνωστο, κείμενο Σημειώσεις Φυσιολογικαί (1784), που ουσιαστικά τώρα μόνο γίνεται προσιτό στην έρευνα.