Ιουλιανός

Η περιπλάνηση του Ιουλιανού στις πνευματικές ατραπούς της Ύστερης Αρχαιότητας είναι το κεντρικό θέμα αυτού του βιβλίου. Πρόκειται για “εσωτερική”, και όχι συμβατική, βιογραφία, ένα ψυχογράφημα και νοογράφημα που παρακολουθεί, μέσα από το πληθωρικό έργο του ίδιου αλλά και μέσα από τη μαρτυρία εχθρών και φίλων, τη μεταμόρφωση ενός μοναχικού εφήβου σε παράτολμο στρατηγό, ακαταπόνητο κοινωνικό μεταρρυθμιστή και ρηξικέλευθο θεωρητικό της πολιτικής. Ο Ιουλιανός κλήθηκε στα είκοσι τέσσερά του χρόνια να ανταλλάξει μια ζωή αφιερωμένη στη μελέτη και στην άσκηση της φιλοσοφίας με τη διακυβέρνηση της οικουμένης, χωρίς να έχει λάβει την παραμικρή προπαιδεία γι’ αυτόν το ρόλο. Τα διλήμματα, οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι αγωνίες και οι αναστολές που του δημιούργησε αυτή η επιταγή, καθώς και η βαθμιαία μεταβολή μέσα του της αίσθησης καθήκοντος σε αποστολή προς την ανθρωπότητα, αποτελούν την πρώτη ύλη αυτού του βιβλίου.
Το προσωπικό όμως δράμα του Ιουλιανού δεν εκτυλίσσεται κεκλεισμένων των θυρών αλλά στην παγκόσμια σκηνή, σε μια στιγμή στο μεταίχμιο δύο εποχών η οποία σκιαγραφείται στο βιβλίο άλλοτε με αδρές γραμμές κι άλλοτε με λεπτομέρεια. Αντίθετα από τους περισσότερους συγχρόνους του, ο Ιουλιανός δεν επέλεξε ποτέ ανάμεσα στους δυo κόσμους —τον ανθρωποκεντρικό των πολιτισμικών του καταβολών και το νέο θεοκρατικό σύμπαν της οργισμένης απόρριψης των αξιών του παρελθόντος. Από τις οριακές εσωτερικές συγκρούσεις που αυτή η διπλή αφοσίωση προξένησε σ’ έναν άνθρωπο ευφυή, βαθιά καλλιεργημένο και ευαίσθητο μέχρι νευρώσεως προέκυψαν τα εκπαιδευτικά και πολιτικά σχήματα που επινόησε, τα οποία χαρακτηρίζονται από τον προοδευτισμό που τους εξασφάλισε δικαίωμα πολιτείας στο Βυζάντιο αλλά και από έναν αντιδραστικό για την εποχή του Ιουλιανού φιλελευθερισμό. Η διπλή αυτή προοπτική επιτρέπει μια νέα ανάλυση και ερμηνεία, τόσο της απόπειρας του Ιουλιανού να αποκρυσταλλώσει σε οικουμενική πίστη τις συγκλίνουσες ή αντιφατικές, λόγιες ή λαϊκές εκφράσεις της μεσογειακής θρησκευτικότητας και να συμπήξει μια εθνική εκκλησία, όσο και της φαινομενικής ασυμβατότητας ανάμεσα στην εύνοια που επέδειξε προς την περιφέρεια και τις παραδοσιακές δομές διοίκησης και στη θεοκρατική του αντίληψη περί ηγεμόνος και οικουμενικότητας της αυτοκρατορίας.
Το πλούσιο και προσεκτικά επιλεγμένο εικονογραφικό υλικό (25 ασπρόμαυρες και 15 έγχρωμες φωτογραφίες) υπογραμμίζει την ενότητα της σύνθεσης, δίνει όμως ιδιαίτερη έμφαση σε δύο θεματικές στις οποίες θα άξιζε να αφιερωθούν αυτοτελείς μονογραφίες. Ο θρύλος που κράτησε ζωντανή τη μνήμη του Ιουλιανού σε Ανατολή και Δύση έχει τις πολλαπλές καταβολές του τόσο στη δημόσια εικόνα που κατασκεύασε ο ίδιος όσο και στη δαιμονοποίηση της προσωπικότητάς του από θαυμαστές και εχθρούς. Το άλλο μείζον θέμα της εικονογράφησης αφορά την αισθητική Κοινή  της Ύστερης Αρχαιότητας,  η οποία αντιστοιχεί σε μια θεολογική —σύμφωνα με την ορολογία της συγγραφέως— Κοινή: τα χρηστικά και λειτουργικά αντικείμενα και τα ψηφιδωτά δάπεδα των συγχρόνων του Ιουλιανού αναπαράγουν σε καθημερινή κλίμακα την πυραμίδα του ύστερου ελληνισμού με την πολυθεϊστική βάση και τη μονοθεϊστική κορυφή, στην οποία είχαν προοδευτικά ενταχθεί ως μεσιτεύοντες οι θεοί των εθνών.