Κωνσταντίνος Δ΄ (668-685)

Η βασιλεία του Κωνσταντίνου Δ΄ (668-686), δισέγγονου του Ηρακλείου, εκτείνεται σε μια βραχεία, αλλά κρίσιμη περίοδο μεταξύ του θανάτου του Κώνσταντος Β΄ και της κατάρρευσης της δυναστείας υπό τον Ιουστινιανό Β΄. O Κωνσταντίνος Δ΄ προσπάθησε να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις με τους στρατιωτικούς ηγέτες, τις τοπικές ελίτ και την εκκλησία σε μια προσπάθεια αποκατάστασης ή ενίσχυσης παλαιότερων θεσμών και αναβίωσης παλαιότερων πολιτικών συμβόλων και συμπεριφορών της κεντρικής εξουσίας. Για τις επιλογές αυτές ονομάζεται «τελευταίος πρωτοβυζαντινός αυτοκράτορας» και όχι, μόνο, επειδή βασίλεψε σε μεταβατική εποχή. Η μελέτη του εγχειρήματος αυτής της επιστροφής, που περιλάμβανε την ενθάρρυνση της επικοινωνίας, την προώθηση των οικονομικών ανταλλαγών με τις μεγάλες πόλεις της Δύσης και την υποστήριξη της ισχυρής κοσμικής και εκκλησιαστικής αριστοκρατίας, βοηθά στην κατανόηση της σπειροειδούς ροής των εξελίξεων, που δεν ακολουθούσαν τις πραγματικές ανάγκες αλλά αναζητούσαν ερείσματα στο παρελθόν. Η ανάπτυξη των επαφών Βυζαντίου και Δύσης λειτουργούσε αντίρροπα στην αναδυόμενη δύναμη των στρατιωτικών ελίτ  από τις ανατολικές επαρχίες, οι οποίες, σε αντίθεση με τον στόλο, δεν είχαν σημαντικό ρόλο κατά την πρώτη αραβική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Ένα σημαντικό μέρος αυτών των δυνάμεων βρέθηκε λίγο αργότερα, παγιδευμένο στο μέτωπο του Δούναβη το 680, την στιγμή που ήταν σε εξέλιξη οι διεργασίες της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου και κυριαρχούσε ο θριαμβικός απόηχος της δεσποτικής ειρήνης ανάμεσα στο Βυζάντιο και το πρώτο αραβικό χαλιφάτο.

(πηγή: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών)