Τα Μοναστήρια της Μακεδονίας. Α’: Ανατολική Μακεδονία

«…Πρόκειται για τον πρώτο από τους τέσσερις τόμους με θέμα Τα Μοναστήρια τής Μακεδονίας, με τα οποία ασχολήθηκε πολυμελής ομάδα ερευνητών στα πλαίσια σχετικού ερευνητικού προγράμματος του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το πρόγραμμα &άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1989 και επερατώθη το 1995. Ήδη εντός του έτους θα αρχίσει η εκτύπωση του δευτέρου τόμου, πού περιλαμβάνει τα μοναστήρια της Κεντρικής Μακεδονίας, θα ακολουθήσουν δε κατόπιν ο τρίτος τόμος με τα μοναστήρια της Δυτικής Μακεδονίας  και ο τέταρτος  με τα μοναστήρια της Θεσσαλονίκης και του Αγίου ‘Όρους. Η Θεσσαλονίκη αποσπάται από τη γεωγραφική της συνάφεια και συμπαρατίθεται με το Άγιο Όρος, διότι είχε πολύ  ανεπτυγμένο  Μοναχισμό, με δεκάδες  μοναστηριών , γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται ως  «δεύτερος Άθως».

[…] Τα δύο βασικά θέματα του ερευνητικού προγράμματος, Μακεδονία και Μοναχισμός, βρίσκονται το καθένα ξεχωριστά στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος, το μεν πρώτο λόγω της δημιουργίας στα νεώτερα χρόνια ενός  τεχνητού κράτους  με το όνομα  Μακεδονία,το  οποίο δεν έχει καμία σχέση με την ιστορική ελληνική Μακεδονία, το δε δεύτερο λόγω της εντυπωσιακής ανθήσεως του Μοναχισμού, η οποία προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον για τη μελέτη της ιστορίας, των θεσμών, των προσώπων και της προσφοράς τους. Ο συνδυασμός  των δύο θεμάτων στο εν λόγω  ερευνητικό πρόγραμμα, όπου ερευνάται ο Μοναχισμός της Μακεδονίας, συμβάλλει στην αντιμετώπιση και επίλυση πολλών προβλημάτων και στις δύο περιοχές, ιδιαίτερα όμως εξαίρει ως προς την Μακεδονία την αδιάκοπη παρουσία, καθ’ όλην την περίοδο του Μεσαιωνικού Ελληνισμού, πυκνού δικτύου ελληνικών μοναστηριών στις πόλεις και στην ύπαιθρο, περίλαμπρων κέντρων παιδείας και &άλλης πνευματικής προσφοράς. Το Άγιο Όρος, ως οργανωμένο μέχρι σήμερα μοναστικό κέντρο, αποτελεί ασφαλώς την δόξα και το καύχημα της βυζαντινής Μακεδονίας, με τεράστια απήχηση και ακτινοβολία στις σλαβικές ορθόδοξες   χώρες του Βορρά, με την αποδοχή από τη μία πλευρά του αθωνικού μοναστικού τυπικού από ορθόδοξα σλαβικά μοναστήρια, ιδιαίτερα όμως με τη διάδοση της ησυχαστικής παραδόσεως του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, του μεγάλου αυτού αναστήματος της ‘Ορθοδόξου εκκλησίας, μοναχού και ηγουμένου σε μονές και ησυχαστήρια του Αγίου Όρους και της Σκήτεως της Βεροίας, κατόπιν δε και αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης…».

(από την εισαγωγή του βιβλίου)