Οι Τοιχογραφίες της Μονής του Βαλσαμονέρου

«…Η μονή του Αγίου Φανουρίου βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του Ψηλορείτη, κοντά στον οικισμό Βορίζια της επαρχίας Καινούργιου. Η επωνυμία «Βαλσαμόνερο» είναι δηλωτική της τοποθεσίας. Με αυτή την επωνυμία μαρτυρείται σε σειρά ενετικών εγγράφων του 16ου αιώνα, όπως στον κώδικα Riant. 53 του Harvard University, όπου αναγράφεται ως «Chiesa della Madonna di Varsamonero». Εγκαταλελειμμένη στις ημέρες μας, η μονή αποτέλεσε ακμαίο μοναστηριακό ίδρυμα κατά την εποχή της βενετοκρατίας.
[…] Οι τοιχογραφίες, πολλές με πρωτότυπα θέματα, και ο πλούτος των εικονογραφικών προγραμμάτων που αναπτύσσονται στα κλίτη μαρτυρούν παράλληλα το υψηλό παιδευτικό επίπεδο της μοναχικής κοινότητας και την προσήλωση των μελών της στο ορθόδοξο δόγμα και στις διδαχές της ησυχαστικής θεολογίας. Από τα ιστορούμενα διαφαίνεται ότι οι ευρισκόμενοι επικεφαλής του μοναστηριού διέθεταν εξαίρετη θεολογική παιδεία και κατάρτιση. Καθοριστικός πρέπει να υπήρξε ο ρόλος του ηγούμενου της μονής και κτήτορα του κλίτους του Αγίου Φανουρίου Ιωνά Παλαμά. Όπως έδειξε η έρευνα της Μαρίας Βασιλάκη, ο ηγούμενος ήταν υπεύθυνος για τη διάδοση της λατρείας του νεοφανούς Αγίου Φανουρίου στο νησί της Κρήτης. Στον Ιωνά Παλαμά οφείλεται επίσης η διακόσμηση του τέμπλου του Αγίου Φανουρίου με εικόνες εξαιρετικής τέχνης φιλοτεχνημένες από τον γνωστό και δραστήριο αγιογράφο του Χάνδακα Άγγελο Ακοτάντο. Είναι ακόμη αξιομνημόνευτο ότι, σύμφωνα με τις αρχειακές πηγές, ένας ακόμη διακεκριμένος ζωγράφος του Χάνδακα, ο Αλέξιος Απόκαυκος, θα πρέπει να εργάστηκε στο Βαλσαμόνερο το καλοκαίρι του 1412. Δεδομένο ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί άλλωστε η δράση του ζωγράφου Κωνσταντίνου Ειρηνικού, άγνωστου επίσης από άλλο έργο, στο κλίτος του αγίου Φανουρίου με τις παραστάσεις του συναξαρίου του αγίου να αποτελούν μοναδικό σύνολο.
Η παρουσία στο καθολικό της μονής Βαλσαμονέρου ζωγράφων αυτού του επιπέδου αλλά και η ύπαρξη μιας υψηλής ποιότητας ζωγραφικής σε όλα τα κλίτη, με καταβολές κατά κύριο λόγο από την Κωνσταντινούπολη, αναδεικνύουν τη σημασία του μοναστηριού στη διαμόρφωση των καλλιτεχνικών εξελίξεων στην Κρήτη κατά το πρώτο μισό του 15ου αιώνα…».

(από το βιβλίο)