Το σεμινάριο περιλαμβάνει τρεις συναντήσεις στο χώρο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου (Π. Σκουζέ 3), οι οποίες θα πραγματοποιηθούν τις τρεις τελευταίες Παρασκευές του Μαΐου (17/5, 24/5, 31/5).
Ο αριθμός των συμμετεχόντων είναι περιορισμένος, και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.
Το κόστος παρακολούθησης του σεμιναρίου ανέρχεται στα 30 ευρώ.
Η εγγραφή ολοκληρώνεται με τη συμπλήρωση της παρακάτω φόρμας και την κατάθεση χρημάτων στο λογαριασμό του ΜΙΕΤ, με την αναγραφή ονοματεπώνυμου και της λέξης σεμινάριο.
ΙΒΑΝ: GR9701101460000014648017417 (Εθνική Τράπεζα).
Δικαιούχος: ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
Το ΜΙΕΤ θα χορηγήσει βεβαίωση παρακολούθησης του σεμιναρίου σε όλους τους συμμετέχοντες.
1ο σεμινάριο: Χαρτί
Παρασκευή 17 Μαΐου 2024, 17:30-20:00
‘Ενα τέχνημα του ανθρώπινου πολιτισμού το οποίο αποτέλεσε βασικό υπόστρωμα-φορέα γραφής και μετάδοσης της ανθρώπινης γνώσης κατά την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ξεκινώντας από την Κίνα, στις αρχές του 2ου μ.χ αιώνα κι ακολουθώντας τους δρόμους του μεταξιού και την εξάπλωση του αραβικού στοιχείου, το χαρτί φτάνει στο Βυζάντιο στις αρχές του 9ου αιώνα. Στο ταξίδι αυτό, πλήθος επιρροών διαμόρφωσαν την χαρτοποιητική τέχνη της Ανατολικής Ασίας προσαρμόζοντάς την στις ανάγκες και τις δυνατότητες των πολιτισμών της Δύσης. Σε συνδυασμό με την επικρατούσα γραφή και τη χαρακτηριστική Βυζαντινή στάχωση, πλήθος κωδίκων συντέθηκαν στη Βυζαντινή επικράτεια. Οι Βυζαντινοί Κώδικες, πέραν της αξίας των κειμένων τους, αποτελούν μοναδικά αντικείμενα-κειμήλια που συγκεντρώνουν τέχνες και τεχνικές μοναδικής πολιτισμικής αξίας: χειροποίητο χαρτί, γραφή, στάχωση, περίτεχνη διακόσμηση.
Κατά τη διάρκεια της εισήγησης θα αναφερθούμε στα βασικά υποστρώματα γραφής που χρησιμοποιήθηκαν στη Βυζαντινή επικράτεια (πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί), το ιστορικό πλαίσιο γύρω από την εφεύρεση του χαρτιού, τα βασικά χρονόσημα διάδοσης κι εξάπλωσης της χαρτοποιητικής τέχνης στη Δύση και το Βυζάντιο καθώς και τη θέση του χειροποίητου χαρτιού στους Βυζαντινούς Κώδικες. Στο δεύτερο μέρος της παρουσίασης, θα γίνει επίδειξη κατασκευής χειροποίητου χαρτιού χρησιμοποιώντας τη βασική τεχνική δυτικής χαρτοποιητικής. Παράλληλα, θα γίνει αναφορά στην τεχνική χαρτοποιητικής των χωρών της Ανατολικής Ασίας (Κίνα, Ιαπωνία κ.λπ). Τέλος, θα αναφερθούμε στις κατάλληλες πρώτες ύλες για την προετοιμασία του πολτού, τη διαδικασία πολτοποίησης, τις παραλλαγές-τεχνικές στον τρόπο κατασκευής του χαρτιού, τον απαραίτητο χαρτοποιητικό εξοπλισμό κ.ά.
Εισηγητής – παρουσίαση: Κώστας Μπουντούρης
Ο Κώστας Μπουντούρης εργάζεται ως Βιβλιοδέτης. Διδάχθηκε την τέχνη της βιβλιοδεσίας στο εργαστήριο καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας και συντήρησης χαρτώου υλικού της Ευαγγελίας Μπίζα, όπου και συνεργάστηκε για μία δεκαετία. Παράλληλα, ασχολείται με την κατασκευή χειροποίητου χαρτιού έχοντας μαθητεύσει δίπλα στους Μαρία Μαλακού και Μαρίνο Βλέσσα. Έχει πραγματοποιήσει σεμινάρια βιβλιοδεσίας και κατασκευής χειροποίητου χαρτιού σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και φορείς (Κολλέγιο Αθηνών, Π.Ι.Ο.Π, Μικρό Πολυτεχνείο, Hikarikwai κ.α). Συνεργάζεται με εικαστικούς, φωτογράφους, αρχιτέκτονες, ιδρύματα και συλλέκτες σε ειδικά projects βιβλιοδεσίας κι εφαρμογών του χαρτιού. Διατηρεί εργαστήριο βιβλιοδεσίας και κατασκευής χειροποίητου χαρτιού στην Καλλιθέα. Είναι μέλος της A.R.A. Ελλάδας
2ο σεμινάριο: Γραφή
Παρασκευή 24 Μαΐου 2024, 17:30-20:00
Στη δεύτερη συνάντηση του κύκλου «Ο Βυζαντινός Κώδικας» θα δούμε χαρακτηριστικές ελληνικές γραφές της βυζαντινής περιόδου, μεγαλογράμματες και μικρογράμματες, και θα μιλήσουμε για συμπλέγματα, συντομογραφίες, ταχυγραφικά σημεία και σύμβολα. Επίσης, θα πούμε για την ανάγνωση και τη γραφή στο Βυζάντιο, για βιβλιογραφικά εργαστήρια, τη διαδικασία της αντιγραφής χειρογράφων, τη διακόσμησή τους, για διάφορα είδη σφαλμάτων και διορθώσεις.
Στο εργαστήριο θα παρουσιαστούν τα εργαλεία γραφής που είχαν στη διάθεσή τους οι γραφείς στα βυζαντινά αντιγραφεία και ο τρόπος κατασκευής/παρασκευής τους. Επίσης θα γίνει παρουσίαση του τρόπου γραφής των χειρογράφων που θα έχουν αναφερθεί στην ομιλία καθώς και οι τρόποι και τα υλικά διακόσμησης γενικότερα των ιστορημένων χειρογράφων. Οι συμμετέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να δοκιμάσουν να γράψουν με τις συγκεκριμένες γραφές και τα εργαλεία γραφής.
Εισηγητές – παρουσίαση: Μαρία Γενιτσαρίου – Μιχάλης Κωνσταντίνου Ρίζος
Η Μαρία Γενιτσαρίου, είναι εικαστικός καλλιγράφος με έμφαση στην ελληνική καλλιγραφία. Σπούδασε γραφικές τέχνες και ζωγραφική, ενώ πάντα αναζητούσε νέες εκφραστικές δυνατότητες μέσα από τη γραφή. Το 1993, ανακάλυψε την ελληνική καλλιγραφία και παρακολούθησε το Τμήμα Παλαιογραφίας του ΜΙΕΤ με τον καθηγητή Αγαμέμνωνα Τσελίκα. Έκτοτε συλλέγει και μελετά ελληνικές γραμματοσειρές και αναπαράγει τα εργαλεία γραφής και εικονογράφησης ιστορικών ελληνικών χειρογράφων. Χρησιμοποιώντας τη γραφή ως κύριο μέσο της τέχνης, δημιουργεί έργα που ενσωματώνουν ιστορικές γραμματοσειρές ή διασκευές τους μεταμορφώνοντάς τις σε τέχνη. Έχει παρουσιάσει τα έργα της σε πολλές εκθέσεις, και διδάσκει καλλιγραφία σε σεμινάρια. Τα έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και συλλογές διεθνών ιδρυμάτων εντός και εκτός Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης εκείνης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Πιστεύοντας στις ανεξάντλητες δυνατότητες της ελληνικής καλλιγραφίας, συμμετέχει σε προγράμματα προώθησής της σε Ελλάδα και εξωτερικό, συνεργαζόμενη με την καλλιτεχνική συλλογικότητα ARC – Art Revisited Collective από τον Ιούνιο 2021. Εργαζόταν στην Τράπεζα της Ελλάδος στα Τμήματα Δημοσίων Σχέσεων, Μουσείου και Συλλογών και Ιστορικού Αρχείου από όπου και αφυπηρέτησε. Περισσότερα στο https://artgrid.gr/maria-genitsariou/
Ο Μιχάλης Κωνσταντίνου-Ρίζος είναι φιλόλογος-παλαιογράφος, απόφοιτος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτωρ του Royal Holloway, University of London. Εκπαιδεύτηκε στην ανάγνωση βυζαντινών και μεταβυζαντινών χειρογράφων στο Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΙΠΑ/MΙΕΤ) από τον Αγαμέμνονα Τσελίκα, υπό την εποπτεία του οποίου έκανε την πρακτική του άσκηση και έλαβε μέρος τόσο σε παλαιογραφικά ερευνητικά προγράμματα, όσο και σε παλαιογραφικές αποστολές στις βιβλιοθήκες των Ελληνορθόδοξων Πατριαρχείων Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων. Η διδακτορική του διατριβή ήταν η Editio princeps της βυζαντινής μετάφρασης των Quaestiones Disputatae de potentia και της Quaestio disputata de spiritualibus creaturis του Θωμά Ακυινάτη από τον Πρόχορο Κυδώνη (ca. 1330-1369/71). Είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής του Πανεπιστημίου Πατρών και διδάσκει κλασικά και μεσαιωνικά λατινικά σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού.
3ο σεμινάριο: Στάχωση
Παρασκευή 31 Μαΐου 2024, 17:30-20:30
Ένα από τα βασικά στοιχεία των βιβλίων, ιδιαίτερα των βιβλίων που σταχώνονται, δηλαδή βιβλιοδετούνται, στο χέρι, είναι η συρραφή των φύλλων που απαρτίζουν αυτό που ονομάζουμε σώμα του βιβλίου. Τα φύλλα αυτά, οργανωμένα σε τεύχη με συγκεκριμένο αριθμό φύλλων, ράβονται μεταξύ τους με τρόπους που επιτρέπουν την σταθερή αλλά παράλληλα εύκαμπτη σύνδεση τους. Ιστορικά υπήρχαν διάφοροι τρόποι συρραφής αυτών των τευχών που διαφέρουν ανάλογα με την εποχή και το πολιτισμικό πλαίσιο εντός του οποίου σταχωνόταν ένα βιβλίο. Στα Βυζαντινά βιβλία η συρραφή αυτή γινόταν με κλωστή και βελόνα με μια τεχνική που ουσιαστικά έμεινε απαράλλαχτη από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες μέχρι και τον ύστερο 17ο αιώνα.
Στο σεμινάριο θα γίνει μια σύντομη παρουσίαση PowerPoint της τεχνικής των Βυζαντινών σταχώσεων και ιδιαίτερα της συρραφής των τευχών και στη συνέχεια με την τεχνική αυτή οι συμμετέχοντες θα ράψουν τα λευκά φύλλα ενός ολιγοσέλιδου βιβλίου.
Εισηγητής – παρουσίαση: Γιώργος Μπουδαλής
O Γιώργος Μπουδαλής είναι υπεύθυνος του εργαστηρίου συντήρησης χαρτιού και βιβλίου στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού όπου εργάζεται από το 2000. Έχει εργαστεί και έχει κάνει έρευνα σε βιβλιοθήκες, μουσεία και συλλογές, ιδιαίτερα στο Άγιο Όρος και στο Σινά. Το 2005 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα την εξέλιξη των Βυζαντινών και μεταβυζαντινών σταχώσεων και έκτοτε έχει δημοσιεύσει εκτενώς για θέματα σχετικά με την συντήρηση βιβλίων και την ιστορία και τεχνική των σταχώσεων της Ανατολικής Μεσογείου. Έχει δημοσιεύσει δύο βιβλία, The Codex and Crafts in Late Antiquity το 2018 και το On the Edge. Endbands in the Bookbinding Traditions of the Eastern Mediterranean το 2023. Μεταξύ άλλων έχει υπάρξει υπότροφος και ερευνητής του University of the Arts, του Λονδίνου, του Bard Graduate Center της Νέας Υόρκης, και του Getty Conservation Institute του Los Angeles.
Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του ΜΙΕΤ
Πληροφορίες στο τηλέφωνο: 210 32 21 337
Παν. Σκουζέ 3, Αθήνα 105 60
e-mail: ipamiet@otenet.gr