Λουτρά Κύθνου, χ.χ. , Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, CP.CPS.CPSPAL 2.001
Λουτράκι, χ.χ., Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, CPPEL 2.174
Επιστολή σε επιστολόχαρτο του ξενοδοχείου «Αι Θέρμαι του Σύλλα», Αιδηψός, αρχείο Α. Παπαχρηστόπουλου, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκη
Ξενοδοχείο «Αι Θέρμαι του Σύλλα», Αιδηψός, χ.χ., Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, CP.CPS.CPSPAL 2.071
Τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα ο τουρισμός -κυρίως ο εσωτερικός- αναπτύχθηκε στην Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό γύρω από τα ιαματικά λουτρά. Έγιναν επενδύσεις (έστω και μικρές), χτίστηκαν ξενοδοχεία και καταγράφηκαν οι πηγές και το είδος των υδάτων. Πιστοποιήθηκε η ύπαρξη 39 δημοσίων και 15 ιδιωτικών πηγών που λειτουργούσαν επίσημα ως ιαματικές καθώς και εκατοντάδων άλλων που ήταν πρακτικά ανεκμετάλλευτες όμως σίγουρα χρησιμοποιούνταν από τους τοπικούς πληθυσμούς.
Η ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού δεν ήταν προφανώς μεμονωμένο ελληνικό φαινόμενο. Ακολούθησε την παρόμοια ανάπτυξη που είχε συντελεστεί στη δυτική Ευρώπη η οποία συνδυάστηκε με την ανάδυση μια νέας κουλτούρας που συνδύαζε τις έννοιες της αναψυχής και του ελεύθερου χρόνου με προτάγματα και νοοτροπίες για την υγιεινή ζωή, την ίαση και την επιστροφή στη φύση. Οι μεγάλες λουτροπόλεις με τα πολυτελή ξενοδοχεία έγιναν μέρη συγχρωτισμού αστικών στρωμάτων. Οι μόδες και νοοτροπίες όμως συμπαρέσυραν και χαμηλότερα στρώματα που ζητούσαν και αυτά με τη σειρά τους μερίδιο στο ιαματικό νερό. Σταδιακά μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο θερμαλισμός μαζί με τον ορεινό τουρισμό υποχώρησαν και έδωσαν τη θέση τους στο μπάνιο στη θάλασσα και στη λατρεία του ήλιου, τάσεις και μοντέλα τουρισμού που κυριάρχησαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Υπάτη, Μέθανα, Κυλλήνη, Καμμένα Βούρλα, Αιδηψός, Λουτράκι. Κάποιες από τις πιο γνωστές λουτροπόλεις και από τις πλησιέστερες στην πρωτεύουσα. Πόζαρ (Λουτράκι Αριδαίας), Νέα Απολλωνία, Λαγκαδάς, Σιδηρόκαστρο, Άγκιστρο, Πικρολίμνη, Αμάραντος, κάποιες από τις πιο γνωστές της βόρειας Ελλάδας. Θερμά Ικαρίας, Πολιχνίτος και Εφθαλού στη Λέσβο, Θέρμα Σαμοθράκης, Λουτρά Κύθνου, ορισμένα από τα νησιωτικά λουτρά.
Επιστολή σε επιστολόχαρτο του ξενοδοχείου «Αι Πηγαί», Λουτρά Υπάτης, 1933, αρχείο Γ. Κακουλίδη, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκη
Λουτρά Λαγκάδα, χ.χ., Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, CPTHES 4.158
Λουτρά Πόζαρ, Λουτράκι Αριδαίας, χ.χ., ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκη
Λουτρά Πόζαρ, Λουτράκι Αριδαίας, αρχείο οικογένειας Κέντρου, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκη
Επιστολή σε επιστολόχαρτο του ξενοδοχείου «Ο Απόλλων», Θερμά Ικαρίας, χ.χ., αρχείο Α. Παπαχρηστόπουλου, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκη
Θερμά Ικαρίας, Φώτο Αθήναι, 1953, Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, CPAEG 2.290
Μερικά από τα παραπάνω γνώρισαν έντονη άνθηση τη δεκαετία του 1990 και του 2000 καθώς γύρω τους (εδώ αναφερόμαστε κυρίως στο παράδειγμα του Πόζαρ) χτίστηκαν πάρα πολλές μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων και αναδείχθηκαν (σε συνδυασμό με τις τάσεις επιδεικτικού καταναλωτισμού της εποχής) σε πολύ δημοφιλείς (κυρίως χειμερινούς) προορισμούς σαββατοκύριακου. Ας μας επιτρέψετε να χρησιμοποιήσουμε ξανά στο blog αυτό ένα τραγούδι των Χειμερινών Κολυμβητών που ανέδειξε και σάρκασε επιτυχημένα το συγκεκριμένο φαινόμενο.
Το ίδιο συγκρότημα έχει τιμήσει τον ιαματικό τουρισμό και με άλλο τρόπο καθώς επέλεξαν μία φωτογραφία από τα λασπόλουτρα της Πικρολίμνης Κιλκίς για το εξώφυλλο του δίσκου τους Οι Δακοκτονοι, Lyra, 1991. Τα λουτρά της Ελλάδας αποτυπώθηκαν λογοτεχνικά στο γνωστό μυθιστόρημα του Γιάννη Ξανθούλη με τίτλο …Ύστερα ήρθαν οι μέλισσες, Καστανιώτης, Αθήνα 1998 το οποίο στη συνέχεια έγινε και τηλεοπτική σειρά στην ΕΤ1. Στο μυθιστόρημα, η Μαρίκα Σουέζ και ο θίασος της, έκαναν περιοδείες σε όλα τα λουτρά της ελληνικής επικράτειας εν μέσω εμφυλίου πολέμου. Θα κλείσουμε αυτό το σημείωμα με την πλέον γνωστή κινηματογραφική απεικόνιση λουτρών που δεν είναι άλλη από αυτή στo θρυλικό πλέον έργο του Σταύρου Τσιώλη Ας περιμένουν οι γυναίκες,1998, όπου τα λουτρά της Νέας Απολλωνίας στη λίμνη Βόλβη αποτελούν τη βασική τοποθεσία της ταινίας.
Η οικογένεια Κοζύρη στα Λουτρά της Νέας Απολλωνίας, 1937, αρχείο Φ. Κοζύρη, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκη
Καλά λουτρά
Γιώργος Κουμαρίδης
Υ.Γ. Ευχαριστίες στη Ματθίλδη Πυρλή για την άμεση ανταπόκριση. Στη Δέσποινα Βαρβαρινού Βαή για το μοίρασμα. Στην Ειρήνη Λουκίδου γιατί ήταν εκεί (και γιατί τα πεθύμησε). Μεγάλη βοήθεια στάθηκε η διδακτορική διατριβή Άγγελος Φ. Βλάχος, Τουριστική ανάπτυξη και δημόσιες πολιτικές στη σύγχρονη Ελλάδα (1914-1950): η ανάδυση ενός νεοτερικού φαινομένου, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Αθήνα 2013, ιδίως το κεφάλαιο 2) Οι ιαματικές πηγές και οι λουτροπόλεις. Η πρώτη συγκρότηση της τουριστικής ζήτησης στη νεότερη Ελλάδα. Η διατριβή κυκλοφόρησε ως βιβλίο με τον ίδιο τίτλο από τις εκδόσεις Κέρκυρα το 2016.
