Η Κατίνα Παξινού, γεννημένη το 1900, ανήκει, σύμφωνα με τα λόγια του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, «στην πινακοθήκη των τραγωδών του διαιώνιου θεάτρου … Είχε τη δυνατότητα να παρασύρει. Με τη φωνή, με τη στάση, με την κίνηση, με την έκφραση του προσώπου, με την ψυχή, με την όλη αγρύπνια της, την εγρήγορση που έπλαθε από την κάθε λεπτομέρεια ένα σύμπαν μαγείας. Τώρα έχει σωπάσει. Η φωνή της έχει σβήσει. Η παρουσία της γίνεται μνήμη. Η μνήμη γίνεται ιστορία. Η ιστορία θα γίνει θρύλος αργότερα. Η μνήμη είναι για μας. Η ιστορία για τους απογόνους. Ο θρύλος για τους επιγόνους».
Αυτόν το θρύλο θυμόμαστε σήμερα με αφορμή την ημέρα που γεννήθηκε, σύμφωνα με το διαβατήριό της, στις 15 Δεκεμβρίου 1900. Αν σκεφτεί κανείς πόσα έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια της ζωής της, αλλά και μέχρι τις μέρες μας, δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί επίσης για τη δύναμη αυτής της γυναίκας, για τα όσα έζησε και πέτυχε και για τον απόηχο που άφησε πίσω της, κι ας έχουν περάσει 124 χρόνια από τη γέννησή της και 51 χρόνια από το θάνατό της, και δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει με την κρίση του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου.
Ας περιδιαβούμε λοιπόν κάποιους από τους σταθμούς αυτής της λαμπρής πορείας της. Ας σταθούμε αρχικά στην παράσταση της Ηλέκτρας του Σοφοκλή που παρουσίασε το Βασιλικό Θέατρο στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού το 1936, όπου η Παξινού ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο και ας δούμε τι γράφει η αδελφή της Παξινού, η Μαρία Ράλλη, στον Αλέξη Μινωτή, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν σε εκπαιδευτικό ταξίδι και παρακολουθούσε παραστάσεις στην Ευρώπη.
Η Μαρία Ράλλη σε νεανική φωτογραφία, (studio Nelly’s), με την αφιέρωση «Στον αδελφό μου Αλέκο». Αρχείο Μαρίας Ράλλη| ΜΙΕΤ, Λογοτεχνικά Αρχεία ΕΛΙΑ.
Γράφει λοιπόν η Ράλλη στον Μινωτή για τα όσα έζησε στις 3 Οκτωβρίου 1936: «Αληθινά δεν βρίσκω τα λόγια τα σωστά σε μένα και την ψυχή μου για εκείνο που είδανε τα μάτια μου … Η παράσταση άρχισε με τη συμβολή και των φυσικών στοιχείων. Όλα ήταν στη θέση τους με τον πιο παράξενο, τον πιο τραγικό τρόπο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο άρχισε να κινείται το δράμα … και όταν μέσα στο σκοτάδι αυτό ακούστηκαν οι σάλπιγγες … άκουσα ένα στεναγμό φωνής που ερχόταν από μέσα, από μακρυά, ήταν μήτε γυναίκας μήτε θεάς, γιατί ανθρώπινα και συγκινητικά και βαθειά και τέλεια είχε δοθεί του κόσμου. Κλονίσθηκα, Χριστέ μου, ήταν βιολί; Μα δεν ήταν ψιλό, δεν ήταν λιγωμένο … και τι πράγμα λοιπόν ήταν που μπορούσε να είχε τέτοιον ήχο; Ορχήστρα, αδύνατο, ώσπου να καλονοιώσω, και δεύτερος και τρίτος … άρχισα να υποψιάζομαι πως φωνή, μόνο η φωνή της θα πρέπει να ’ναι. Παναγιά μου, άνθρωπος γύρω μου, μακρυά μου δεν παίρνει ανάσα … Αχ να μπορούσες να το είχες ακούσει, αχ αν μπορούσες, για να γνωρίσεις το πλάσμα που αγαπάς … τον ήχο αυτό όποιος τον άκουσε γνώριζε πια τον εαυτό του και τους άλλους και της φύσης τα έργα και του θεού τα θαύματα. Τον ήχο αυτό δεν θα τον ξεχάσω ποτέ και μήτε και ξέρω ποτέ αν θα τον ξαναφανερώσει. Έτσι, με τόση χάρη θεού και με τόσο πόνο και απελπισία ανθρώπου. Δεν υπερβάλλω σε τίποτα, πίστεψέ με, της Κατίνας αυτή η πρώτη στιγμή, αυτή η πρώτη φωνή έδωσε τη σφραγίδα της τέχνης της πιο τραγικής. Δημιούργησε, πριν φανερωθεί με πρόσωπο, με σάρκα στους θεατές, την αληθινή ατμόσφαιρα που χρωστούσε σε όλα και στην καρδιά του έργου και στην ιερότητα του χώρου. Για μένα εκείνη η ώρα ήταν το άπαν που την αξίωσε η μοίρα της … Η κραυγή αυτή ήταν η μεγαλύτερή της δημιουργία, η χαρά της ψυχής μου … Η Κατίνα στάθηκε μια μάγισσα και μια ιέρεια. Εκείνα τα χεράκια της μιλούσανε, οι ώμοι της τα πόδια της, όπως πατούσε. Είχε φτερούγες, αληθινά τις φτερούγες του θρήνου ακριβώς … Όλες οι κινήσεις είχαν πνεύμα και σαν έφεγγε ολόκληρη ένα μουντό φως … Δεν με οδήγησε η αγάπη που της έχω για να την ιδώ έτσι αλλά ο θαυμασμός. Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι μου είναι από χθες πιο ιερή και πιο αγαπημένη».
Δυο χρόνια αργότερα, στις 11 Σεπτεμβρίου 1938, η Ηλέκτρα με πρωταγωνίστρια την Κατίνα Παξινού θα είναι η πρώτη παράσταση αρχαίας τραγωδίας που θα παιχτεί μετά από 18 αιώνες στην Επίδαυρο, ξεσηκώνοντας κοινό και κριτικούς.
Η Κατίνα Παξινού στο ρόλο της Ηλέκτρας, από την τραγωδία του Σοφοκλή, Επίδαυρος, 1938. Αρχείο Λέοντα Φραντζή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ.
Ακολούθησε η περιοδεία του 1939 στη Αίγυπτο και μετά στην Ευρώπη, στην Αγγλία και τη Γερμανία. Ο κόσμος παντού ενθουσιαζόταν με την ψυχογραφία της Ηλέκτρας όπως την παρουσίαζε η Κατίνα Παξινού. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η ερμηνεία της σε αυτόν το ρόλο ήταν η απαρχή μιας διεθνούς καριέρας.
Το 1940 έπαιξε στο Λονδίνο στους Βρικόλακες του Ίψεν, και ήταν η πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός που ερμήνευσε ρόλο σε ξένη γλώσσα.
Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η ζωή της Παξινού θα πάρει μια μυθιστορηματική τροπή. Βρέθηκε μόνη στο Λονδίνο, που βομβαρδιζόταν καθημερινά, με τον Μινωτή αποκλεισμένο στην Ελλάδα και στη συνέχεια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Όταν προσπάθησε να διαφύγει για την Αμερική, ναυάγησε. Στην Αμερική έζησε με την αγωνία για την τύχη των δικών της, χωρίς να λυγίσει. Από την πρώτη στιγμή μίλησε κατά του ναζισμού. Έδωσε συνεντεύξεις, βγήκε στο ραδιόφωνο και τόνωσε το ηθικό όσων την άκουσαν, χρησιμοποιώντας γι’ άλλη μια φορά τη φωνή της για να συγκλονίσει και να πετύχει το σκοπό της, που αυτή τη φορά ήταν η υπεράσπιση της ελευθερίας και η ολοκληρωτική νίκη κατά του ναζισμού. Έκλεισε την ομιλία της στο ελληνικό πρόγραμμα του Ραδιοσταθμού WRUL της Αμερικής στις 18 Ιανουαρίου 1942 με τα ακόλουθα λόγια: «Δεν μπορώ να βρω λόγια να σας πω με τι θαυμασμό μιλούνε για την Ελλάδα εδώ σ’ αυτόν τον τόπο και για την απεγνωσμένη κι όμως τόσο ηρωική αντίστασή σας. Κάθε μέρα και καινούργια μαντάτα. “Οι Έλληνες δεν υποχωρούν στον εχθρό. Εξακολουθούν να μάχονται στα βουνά!” Η παλικαριά σας τους εμψυχώνει και τους σπρώχνει να τελειώσουν μια ώρα αρχύτερα. Η μέρα που θα ξαναϊδωθούμε ολοένα και πλησιάζει. Κι έτσι ο καθένας θα ξαναδεί την πατρίδα του, ερειπωμένη μέσα από το πέρασμα των βαρβάρων, μα ελεύθερη… ελεύθερη!».
Μέχρι το 1950 η Παξινού με τον Μινωτή έμειναν και μεγαλούργησαν στην Αμερική, συνεχίζοντας όμως να υποστηρίζουν, όπως μπορούσαν, τη χώρα τους και κάνοντας ό,τι περνούσε από το χέρι τους ώστε να πάει κάθε είδους αμερικανική βοήθεια στην Ελλάδα. Ακόμα και τα χρόνια του πολέμου συνεισέφεραν στη μεταφορά τροφίμων και φαρμάκων, που ήταν τόσο απαραίτητα για την επιβίωση των συμπατριωτών τους.
Το 1943 η Παξινού πήρε μέρος στην ταινία Για ποιον χτυπάει η καμπάνα, μεταφορά στην οθόνη ενός από τα καλύτερα μυθιστορήματα του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, με θέμα τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Έπαιξε έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ως αρχηγός μιας ομάδας ανταρτών που πολεμούν για την ελευθερία ενάντια στον Φράνκο. Δούλεψε 123 ημέρες για το γύρισμα της ταινίας, φορώντας —από επιλογή της— το πιο βαρύ ίσως κοστούμι που φόρεσε ποτέ. Όσο για την ερμηνεία της, η ίδια είπε: «Είχα πάντοτε την ιδέα ότι η καλύτερη αμφίεση του καλλιτέχνη είναι η καρδιά». Δίνοντας λοιπόν την καρδιά της και σε αυτόν το ρόλο και αισθανόμενη πως με κάποιον τρόπο αντιπροσώπευε και τη μικρή της πατρίδα, που έδινε τη δική μας μάχη σε μια οδυνηρή στιγμή, στεφανώθηκε με τον παγκόσμιο θαυμασμό και με ένα βραβείο που μέχρι σήμερα παραμένει η μοναδική Ελληνίδα που το έχει κερδίσει. Κατά την απονομή του, στις 2 Μαρτίου 1944, είπε: «Επιτρέψτε μου να μοιρασθώ αυτή τη μεγάλη τιμή που μου γίνεται απόψε με τους συναδέλφους μου του Βασιλικού Θεάτρου Αθηνών, που, είτε είναι νεκροί είτε βρίσκονται στη ζωή, η μοίρα μού όρισε να τους αντιπροσωπεύσω εδώ».
Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου συνέχισε να μάχεται, να συνεργάζεται με τον Ερυθρό Σταυρό, με τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό, με διάφορες επιτροπές για τη σωτηρία των Εβραίων, με την ελληνική κοινότητα της Αμερικής, με την Επιτροπή Βοήθειας για την Ελλάδα και να κάνει ό,τι μπορούσε για να ανυψώσει το ηθικό των ανθρώπων. Σε μια ομιλία της στο ραδιοφωνικό δίκτυο OWI Greek Desk USA είπε: «Η μοίρα της Ελλάδος είναι η μοίρα του Κόσμου. Αυτός ο μικρός τόπος —ο ομφαλός της γης, όπως τον ονόμασαν οι εκστατικοί του 6ου αιώνος— συνοψίζει ιστορικά και συμβολικά το ρυθμό της πανανθρώπινης λαχτάρας για ανάσταση και ελευθερία — ελευθερία κάθε λογής, ελευθερία ατομική, ελευθερία κοινωνική, ελευθερία εθνική, ελευθερία ηθική και πνευματική, ελευθερία από την ίδια τη Φύση».
Το 1950 το ζευγάρι επέστρεψε στην Ελλάδα και έπαιξε στο Εθνικό Θέατρο, στους Βρικόλακες του Ίψεν. Η ατμόσφαιρα της εποχής ήταν εκρηκτική και με έντονα πολιτικά πάθη. Υπήρξαν αρνητικές κριτικές, όπως το δημοσίευμα στην Βραδυνή που ανήγγειλε την παράσταση ως «οι Βρυκόλακες του ΕΑΜ»! Η διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου, με Γενικό Διευθυντή το Γιώργο Θεοτοκά, φοβούμενη αντιδράσεις, αναγκάστηκε να καλέσει την αστυνομία για να προστατέψει το θέατρο. Το κοινό όμως ανταποκρίθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό, και η παράσταση σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ενδεικτικά αναφέρουμε την κριτική του Άγγελου Δόξα στην εφημερίδα Εμπρός στις 13.10.50, όπου αναφέρεται πως «Η Κατίνα Παξινού εστάθη η πραγματική ηρωίδα του δράματος. Και με την ερμηνεία της, λεπτότατη σε ψυχολογικές αντιδράσεις, έδωσε νέο φως στην ψυχική περιπέτεια της κ. Άλβινγκ … Συνολικά η παράσταση ήταν άψογη».
Η υποδοχή όλων των ερμηνειών της στα χρόνια που ακολούθησαν ήταν πάντα διθυραμβική. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι η Παξινού έπαιξε στο Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα του Λόρκα και στον Οιδίποδα τύραννο του Σοφοκλή. O Lawrence Guillam αναφέρει για την ερμηνεία της στον Observer στις 2.9.1951 πως «η ερμηνεία της Ιοκάστης από την Κατίνα Παξινού είχε την αλάθητη σφραγίδα του μεγαλείου… Ήταν η ενσάρκωση της γυναικείας ψυχολογίας που αφήνει ό,τι είναι παρελθόν στη λήθη και ζει για το ολοζώντανο παρόν».
Η παράσταση έκανε περιοδεία και στην Αμερική και την Ευρώπη, όπου απέσπασε ανάλογες κριτικές. Κάποιες αρνητικές κριτικές που δημοσιεύθηκαν στην Ελλάδα αισθάνθηκε την ανάγκη να τις αντικρούσει ο Δημήτρης Μητρόπουλος σε επιστολή του από την Αμερική προς τον Στρατάρχη Παπάγο, όπου του αναφέρει πως «ουδέποτε ξένος Θίασος εδώ επηνέθη και απεθεώθη περισσότερον από κοινόν και κριτικήν. Υπήρξε μία περίλαμπρος Ελληνική και καλλιτεχνική νίκη, είναι δε αξιοθρηνήτως λυπηρόν το ότι εις τας Αθήνας έγινε η απόπειρα από μέρους μερίδος του καθημερινού τύπου καί τινων μικροψύχων δυσαρεστημένων καλλιτεχνών και λογίων να δυσφημησθή και να μειωθεί η μεγαλειώδης εντύπωσις την οποίαν επροξένησεν εις τους αμερικανούς και τους ομογενείς το σοβαρόν αυτό έργον … Όταν απορφανισθή ο Τόπος από την συνεργασίαν του ό,τι καλλίτερου έχει εις ζωντανόν υλικόν, τότε ούτε διδάσκαλοι, ούτε οργανισμοί, ούτε Κρατική φροντίς μπορεί να αναπληρώση το κενόν».
Επιστολή του Δημήτρη Μητρόπουλου προς τον Στρατάρχη Παπάγο από την περιοδεία κρατικής σκηνή στις ΗΠΑ-Δημήτρης Μητρόπουλος (1951‒1953). Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ.
Στον ίδιο τόνο κινήθηκαν και οι κριτικές τόσο για την ερμηνεία της Παξινού στο ρόλο της Εκάβης το 1955, σε μια παράσταση που έκανε περιοδεία στο εξωτερικό και επίσης εξυμνήθηκε, όσο και για το παίξιμό της στη ταινία του Όρσον Ουέλες Εμπιστευτική αναφορά (Ο κύριος Αρκάντιν). Εκείνη τη χρονιά τής απονεμήθηκε ο Σταυρός των Ταξιαρχών του Β΄ Τάγματος Ευποιίας.
Το 1958 ερμήνευσε στο Θέατρο Σάρα Μπερνάρ στο Παρίσι το ρόλο της Μήδειας. Η ερμηνεία αυτή αποτέλεσε την αφορμή για να ζητήσει αργότερα η Μαρία Κάλλας από τον Αλέξη Μινωτή να τη σκηνοθετήσει στον ίδιο ρόλο στην ομώνυμη όπερα του Κερουμπίνι, σε μια παραγωγή που έμελλε να γράψει ιστορία. Μικρή, αλλά σημαντική λεπτομέρεια είναι πως την αρχική άρνηση του Μινωτή να σκηνοθετήσει την Κάλλας θα την κάμψει η Κατίνα Παξινού και θα τον πείσει τελικά να αποδεχτεί την πρόταση.
Η Κατίνα Παξινού στο ρόλο της Μήδειας του Ευριπίδη, Παρίσι, 1958. Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ.
Το 1959 η Παξινού εμφανίστηκε στην τηλεοπτική διασκευή του Ματωμένου γάμου του Λόρκα που έκανε το BBC. Έλαβε εξαιρετικές κριτικές από τον Τύπο και βραβεύθηκε με το Α΄ Βραβείο Ηθοποιίας.
Στις 21 Οκτωβρίου 1959 ο Πρόεδρος της Διοικητικής Επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη Κωνσταντίνος Α. Μπενάκης της έστειλε επιστολή στη Νέα Υόρκη: «Ερμηνεύων τα αισθήματα του Ιδρύματος, σας παρακαλώ να δεχτείτε τας πλέον θερμάς μου ευχαριστίας διότι κατά την ομιλίαν σας εις τον ραδιοφωνικόν σταθμόν WMCA εγένετο εκ μέρους σας μεγάλη προβολή της εκθέσεως Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη, εις Νέαν Υόρκην, και ούτω συντελέσατε τα μέγιστα εις την επιτυχίαν αυτής».
Επιστολή του Κωνσταντίνου Α. Μπενάκη προς Κατίνα Παξινού, 24/10/1959. Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ.
Το 1960 η Παξινού έλαβε μέρος στην ταινία του Λουκίνο Βισκόντι Ο Ρόκκο και τα αδέλφια του. Το 1961 πρωταγωνίστησε στο θεατρικό έργο του Βάλντερμαν Χάμσεν Ο κήπος των ζαχαρωτών και στην ταινία του Τζουζέπε Αμάτο Ο θάνατος ενός ληστή.
Τα επόμενα χρόνια η μία παράσταση διαδέχεται την άλλη, και το 1964, με απόφαση του Γάλλου Υπουργού επί Μορφωτικών Υποθέσεων Αντρέ Μαλρώ, της απονεμήθηκε ο τίτλος του Αξιωματικού της Τάξεως των Γραμμάτων και Τεχνών.
Το 1966, σε μια συνέντευξή της στους Times του Λονδίνου στις 11 Απριλίου, δήλωσε αφοπλιστικά: « Ξέρεις, εγώ είμαι απλώς μία ηθοποιός. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να παίζω όσο πιο καλά μπορώ».
Την ίδια εποχή, σε συνέντευξή της στην Daily Mail είπε χαρακτηριστικά: «Το Για ποιον χτυπά η καμπάνα ήταν το πρώτο μου φιλμ. Δεν ήξερα τίποτα από την τεχνική των φιλμς. Τους άρεσε. Δεν ξέρω γιατί». Και συνέχισε λέγοντας: «Ο κόσμος πάντα με ρωτά ποιος ήταν ο καλύτερος ρόλος μου. Είναι σαν να ρωτάς έναν εγκληματία ποιο ήταν το καλύτερο έγκλημά του. Προφανώς το τελευταίο έγκλημα ήταν το καλύτερο. Εγώ αγαπώ όλους τους ρόλους. Είμαι 65 χρονών. Δεν με νοιάζει. Δεν κρύβω τα χρόνια. Δεν αποφεύγει κανείς το θάνατο με αυτό τον τρόπο. Όταν θα ’ρθει, θα ’ρθει».
Το 1966 η Παξινού έδωσε διάλεξη στη Μάντοβα της Ιταλίας, στην παγκόσμια πρώτη καλλιτεχνική εκδήλωση «ISABELLA D’ESTE», για τη δραματική τέχνη και το αρχαίο θέατρο, και της απονεμήθηκε το ομώνυμο βραβείο, για το οποίο την συνεχάρη με επιστολή ο τότε διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Ηλίας Βενέζης, επισημαίνοντας: «Η γενομένη προς υμάς νέα διάκρισις, τονίζουσα την πολλού διεθνή επιβολήν του ταλέντου σας, προσδίδει αίγλην και εις το Εθνικόν Θέατρον της πατρίδος μας. Διερμηνεύων και τα αισθήματα θαυμασμού και αγάπης όλων μας όσοι υπηρετούμεν το Εθνικόν Θέατρον, εύχομαι να του προσφέρετε πάντοτε λάμψιν».
Το 1967 η Παξινού βρέθηκε με το Εθνικό Θέατρο στο Μοντρεάλ, και με την κήρυξη της δικτατορίας αποχώρησε, μαζί και με τον Μινωτή, από το Εθνικό Θέατρο και σχημάτισαν δικό τους θίασο.
Το 1968 πρωταγωνίστησε στη Αμερική στην ταινία Θεία Ζίτα του Ρομπέρ Ενρικό, έδωσε διαλέξεις στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης πάνω στο αρχαίο δράμα και απήγγειλε αποσπάσματα από τραγωδίες.
Το 1969 έπαιξε στο Νησί της Αφροδίτης, μια ταινία που διαδραματίζεται στην εποχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ και δείχνει τις τραγικές προσπάθειες δυο μανάδων, μιας Αγγλίδας και μιας Κύπριας , να σώσουν τα καταδικασμένα σε θάνατο παιδιά τους. Αυτή ήταν η μοναδική εμφάνισή της σε ελληνική ταινία.
Η Κατίνα Παξινού στην κινηματογραφική ταινία “Το νησί της Αφροδίτης”, Αθήνα, 1969. Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ.
Το 1970 έλαβε μέρος στην ταινία Martlet’s Tale του Τζων Κράουδερ, μαζί με την Αλέκα Παΐζη. Το 1971–1972 εμφανίστηκε στον τελευταίο της ρόλο, στη Μάνα Κουράγιο του Μπρεχτ, δίνοντας μία από τις καλύτερες ερμηνείες της ζωής της, παρά τη μάχη που έδινε με τον καρκίνο. Στις 22 Φεβρουαρίου 1973 η Παξινού απεβίωσε, έχοντας ολοκληρώσει μια πορεία ζωής αφιερωμένη στην τέχνη του ηθοποιού.
Η Κατίνα Παξινού στον κεντρικό ρόλο από το έργο του Bertolt Brecht, «Μάνα Κουράγιο», Αθήνα. 1971. Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ.
Όπως ανέφερε η ίδια σε ένα κείμενό της σχετικά με το Παράδοξο με τον ηθοποιό του Ντιντερό: «Η ζωή του ηθοποιού είναι μαζί του πάντα και στη σκηνή, όταν παίζει ρόλους που μπορούν να ταυτιστούν με την προσωπικότητά του. Σε μένα πάντα οι μητρικοί ρόλοι π.χ. είχαν μια βαθιά απήχηση και μια ισχυρή συγγένεια. Τους παίζω από τα πρώτα μου βήματα στο θέατρο με λαχτάρα και βαθύ καημό, ίσως γιατί δέχτηκα από νωρίς το μητρικό τραύμα με το θάνατο αγαπημένου παιδιού. Η καλλιτεχνική δύναμη, όταν μας επισκέπτεται τόσο σπάνια, αλίμονο, μας χαρίζει το δώρο της ποιητικής έξαρσης και την ικανότητα της μετουσιώσεως των υποκειμενικών μας καημών σε λυτρωτικές μορφές βγαλμένες αρχικά από τη συγκίνηση και τη θαυματουργική φαντασία των άξιων συγγραφέων».
Η Κατίνα Παξινού έζησε μια ζωή όπως λίγοι. Υπήρξε στον τομέα της μεγαλύτερη και από τη ζωή, όπως λένε οι Αγγλοσάξονες. Παραμένει αξέχαστη και συγκινεί ακόμα μέσα από το έργο που άφησε πίσω της.
Αλλά ας μην ξεχνάμε πως ήταν κυρίως ο Αλέξης Μινωτής που φρόντισε, όσο μπορούσε, για τη μνήμη, την υστεροφημία της και την πνευματική της κληρονομιά, η οποία ακόμα μπορεί να μελετηθεί και να εμπνεύσει. Και αυτό ακριβώς φιλοδοξεί, έστω και στο ελάχιστο, το συγκεκριμένο άρθρο.
Σοφία Ε. Πελοποννησίου
Μουσειολόγος
Υπεύθυνη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Μουσείου Παξινού-Μινωτή
Το άρθρο αυτό βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο βιβλίο Κατίνας Παξινού Αλέξη Μινωτή πολύχρονος πηγαιμός για μιαν Ιθάκη της Ισμήνης Αντωνούλα, η οποία πρόσφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες της στο ΕΛΙΑ για πολλά χρόνια. Είναι εξαιρετικά συγκινητική η αφοσίωση, η αγάπη και ο θαυμασμός για την Κατίνα Παξινού και τον Αλέξη Μινωτή που αντανακλά αυτή η εργασία. Η έρευνα της Ι. Αντωνούλα στηρίχτηκε σε αρχειακό υλικό από το ΕΛΙΑ, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Μπενάκειο Βιβλιοθήκη της Βουλής, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, το Αρχείο (Πρακτικά) του «Εθνικού Θεάτρου» Αθηνών, τη Victoria and Albert Museum Library και τη Westminster City Library του Λονδίνου. Στα παραθέματα έχει κρατηθεί η ορθογραφία των πρωτότυπων επιστολών.
Πηγές:
• Ισμήνη Αντωνούλα, Κατίνας Παξινού Αλέξη Μινωτή πολύχρονος πηγαιμός για μιαν Ιθάκη, Αθήνα: Επικαιρότητα, Αθήνα 1989.
• Αρχείο Κατίνας Παξινού και Αλέξη Μινωτή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ
• Αρχείο Μαρίας Ράλλη| ΜΙΕΤ, Λογοτεχνικά Αρχεία ΕΛΙΑ
• Αρχείο Λέοντα Φραντζή | ΜΙΕΤ, Αρχεία Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ
