Δωρεάν μεταφορικά από 45€
Αποστολή εντός 3 ημερών

To «γενέθλιον» της Κωνσταντινούπολης

Ο βιβλιοσκώληξ
To «γενέθλιον» της Κωνσταντινούπολης

Στις 11 Μαΐου 330 μ.Χ. τελέστηκαν τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, σηματοδοτώντας την αρχή της βυζαντινής ιστορίας της αυτοκρατορίας. Παρακάτω παρατίθενται λεπτομέρειες από την τελετή ίδρυσής της, έτσι όπως καταγράφονται στο βιβλίο του Gilbert Dagron, «Η Γέννηση μιας πρωτεύουσας. Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της από το 330 ως το 451» (ΜΙΕΤ, 2000).

Ἡ τελετὴ τῆς 11ης Μαΐου 330, ὅπως μπορεῖ νὰ ἀποκατασταθεῖ ἀπὸ διάφορες ἀναφορὲς διάσπαρτες στὰ Πάτρια, φαίνεται ὅτι ἐκτυλίχθηκε σὲ δύο φάσεις. Μιὰ πομπὴ ξεκίνησε ἀπὸ τὸ Φιλαδέλφιον, ἤ, κατὰ τὸν Ἰωάννη Διακρινόμενο, ἀπὸ τὴ Μαγναύρα, καὶ κατευθύνθηκε στὸ Φόρουμ γιὰ νὰ τοποθετήσει τὸ ἄγαλμα πάνω στὴ στήλη, ἀφοῦ προηγουμένως εἶχαν βάλει μέσα στὸ ἄγαλμα καὶ στὴν κορυφὴ τῆς στήλης διάφορα μαγικὰ ἀντικείμενα καὶ ἅγια λείψανα: Ὁ Ἰωάννης Διακρινόμενος μιλᾶ, συγκεκριμένα, γιὰ χρυσὰ νομίσματα μὲ τὴν εἰκόνα τοῦ Κωνσταντίνου (χίλια κεντηνάρια), σύμβολο εὐημερίας∙ μᾶλλον ἀργότερα ἡ χριστιανικὴ παράδοση πρόσθεσε τὰ λείψανα τῶν ἁγίων, ἕνα κομμάτι τίμιο ξύλο, τὰ κοφίνια τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῶν πέντε ἄρτων, τὸ δοχεῖο μὲ τὸ ἅγιο μύρο, τὴ λαβὴ τοῦ τσεκουριοῦ τοῦ Νῶε, τὴν πέτρα τοῦ Μωϋσῆ ἀπ’ ὅπου ἀνέβλυσε νερό, τὰ καρφιὰ τῆς σταύρωσης…  Ὁ ἀνώνυμος συγγραφέας τῶν Πατρίων μνημονεύει στὴν πομπὴ κάποιον ἔπαρχο Ὀλβιανὸ καὶ ἀναφέρει ἐπίσης ἱερεῖς, χριστιανικοὺς ὕμνους, ἀναφωνήσεις τοῦ «Κύριε Ἐλέησον» καὶ στὸ τέλος μιὰ εὐχή: Εἰς ἀπείρους αἰῶνας εὐόδωσον ταύτην, Κύριε!  Ἂν παραβλέψουμε τὸν χριστιανικὸ τόνο καὶ τοὺς ἀναχρονισμοὺς στοὺς θεσμούς, ἡ διήγηση ἔχει στοιχεῖα ἀλήθειας. Χωρὶς ἀμφιβολία, τότε πῆρε ἡ Κωνσταντινούπολη, μαζὶ μὲ τὸ ὄνομα «πόλη τοῦ Κωνσταντίνου» καὶ τὴν ἱερατικὴ προσωνυμία Ἄνθουσα κατ’ ἀντιστοιχία πρὸς τὸ ὄνομα τῆς Ρώμης Flora, ἂν βεβαίως οἱ πηγές μας δὲν ἀποδίδουν ἁπλῶς τὴ μετάφρασή του.

 

Ἡ δεύτερη φάση εἶναι ἡ πομπὴ τοῦ ἱπποδρόμου (pompa circensis), ἡ ὁποία ὄντως πραγματοποιήθηκε στὶς 11 Μαΐου 330, ἀλλὰ παρουσιάζεται κυρίως ὡς τὸ ἐπίσημο πρότυπο τῶν ἐτήσιων τελετῶν στὴν ἐπέτειο τοῦ γενεθλίου τῆς ἵδρυσης ποὺ καθιέρωσε μὲ νόμο ὁ ἴδιος ὁ Κωνσταντίνος. Ἡ διήγηση μὲ τὴ μεγαλύτερη συνοχὴ εἶναι αὐτὴ ποὺ παραδίδει τὸ Πασχάλιον Χρονικόν: «(Ὁ Κωνσταντίνος) ζήτησε νὰ κατασκευάσουν ἕνα δεύτερο ἄγαλμά του, ἀπὸ ἐπιχρυσωμένο ξύλο, ποὺ κρατοῦσε στὸ δεξί του χέρι τὴν ἐπίχρυση ἐπίσης Τύχη τῆς πόλης. Ὅρισε πὼς τὴν ἡμέρα ποὺ διοργανώνονται στὸν ἱππόδρομο οἱ ἀγῶνες τοῦ γενεθλίου (τῆς ἵδρυσης τῆς πόλης), τὸ ξύλινο αὐτὸ ἄγαλμα θὰ μπαίνει συνοδευόμενο ἀπὸ στρατιῶτες, οἱ ὁποῖοι φοροῦν χλαμύδα καὶ στὰ πόδια καμπάγια καὶ κρατοῦν ὁ καθένας ἕνα ἄσπρο κερὶ στὸ χέρι. Τὸ ἅρμα ποὺ τὸ φέρει, ἀφοῦ περάσει ἀπὸ τὸν ἄνω καμπτὸν τοῦ ἱπποδρόμου, θὰ παίρνει θέση στὸ σκάμμα (stama) ἀπέναντι ἀπὸ τὸ αὐτοκρατορικὸ κάθισμα. Τότε ὁ ἑκάστοτε αὐτοκράτορας θὰ σηκώνεται καὶ θὰ προσκυνᾶ τὸ ἄγαλμα τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου καὶ τῆς Τύχης τῆς πόλης». Φαντάζεται κανεὶς τὴν πομπὴ καὶ συγχρόνως μαντεύει ὅτι τὸ ξύλινο ἄγαλμα εἶναι, λίγο ὣς πολύ, ἕνα πιὸ περίτεχνο ἀντίγραφο τοῦ ἀγάλματος τοῦ Φόρουμ, καὶ ὅτι ὁλόκληρη ἡ τελετὴ εἶναι ἁπλῶς ἀνάμνηση τῆς ἀφιέρωσης. Πολλὰ ὅμως σημεῖα παραμένουν ἀδιευκρίνιστα. Ποιά εἶναι αὐτὴ ἡ Τύχη τῆς πόλης ποὺ ὁ Κωνσταντίνος τὴν κρατᾶ αὐτὴ τὴ φορὰ στὸ δεξί του χέρι; Ὁπωσδήποτε πρόκειται γιὰ τὴ σφαίρα μὲ τὴ Νίκη στὴν κορυφή της, ὅπως τὴν κρατᾶ καὶ στὸ χάλκινο ἄγαλμα, καὶ ὄχι γιὰ μιὰ προσωποποίηση τῆς πόλης∙ εἶναι δηλαδὴ τὸ σύμβολο τῆς ρωμαϊκῆς δύναμης καὶ ὄχι ἡ εἰκόνα τῆς πόλης. Γιατί οἱ συγγραφεῖς τῶν Πατρίων ἀποκαλοῦν τὸ ἅρμα ποὺ μεταφέρει τὸ ξύλινο ἄγαλμα ἅρμα τοῦ Ἡλίου; Βρίσκουμε ἐδῶ καὶ πάλι τὴ σημασία τοῦ ἡλιακοῦ συμβόλου, ποὺ ὑπαγόρευσε τὴν ἐπιλογὴ τοῦ ἀγάλματος τοῦ Ἀπόλλωνα γιὰ νὰ μετονομαστεῖ σὲ ἄγαλμα τοῦ αὐτοκράτορα μὲ ἀκτινοβόλο κεφάλι. Ἀλλὰ ἡ ἔκφραση ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι δυσερμήνευτη. Ἡ poma circensis μαρτυρεῖται μὲ βεβαιότητα ἀπὸ κείμενα ποὺ τὴ συνδέουν μὲ τὸν Κωνσταντίνο, ἐντούτοις φαίνεται ὅτι ἡ παράδοση δὲν τὴν διατήρησε γιὰ καιρό. Οἱ συγγραφεῖς τῶν Πατρίων βεβαιώνουν ὅτι δῆθεν ὁ Ἰουλιανὸς ἔθαψε τὸ ξύλινο ἐπίχρυσο ἄγαλμα ἐξαιτίας τοῦ σταυροῦ ποὺ ἔφερε∙ ὡστόσο οἱ περιγραφὲς δὲν ἀναφέρουν κανένα σταυρό. Τὸ πιθανότερο εἶναι πὼς ἡ τελετὴ αὐτὴ τῆς προσκύνησης κρίθηκε πολὺ εἰδωλολατρικὴ καὶ καταργήθηκε. Διατηρήθηκαν μόνο οἱ αγῶνες καὶ ἡ διανομὴ ἀγαθῶν, ποὺ μαρτυροῦνται ἀκόμη καὶ τὸν 10ο αἰώνα.

 

 

Δείτε την έκδοση:

 

 

i-gennisi-mias-protevousas

Η γέννηση μιας πρωτεύουσας

 

Από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της στη θέση της αρχαίας πόλης του Βυζαντίου, η Νέα Ρώμη μοιάζει να τα έχει όλα: τείχη πολύ μεγάλα για τα λιγοστά της σπίτια, μια σύγκλητο, από την οποία θα προέλθει πρωθύστερα η συγκλητική τάξη, μια δημοτική αρχή, που προϋπάρχει και προετοιμάζει την αστική ανάπτυξη, έναν ιππόδρομο, που μεταμορφώνει τον πληθυσμό μιας πόλης της Ανατολής σε populus romanus. Μελετώντας τους θεσμούς της Βασιλεύουσας, βλέπει κανείς πόσο δύσκολα μεταφυτεύτηκε το ρωμαϊκό πρότυπο, πόσες φορές κινδύνευσε να απορριφθεί προτού ευδοκιμήσει, πόσες φάσεις πέρασε επί ενάμιση αιώνα ωσότου διαμορφωθεί μια νέα κοινωνία σ’ αυτή την πρώτη μεγαλόπολη του Μεσαίωνα. Η κοινωνία αυτή είναι χριστιανική, όπως και η πόλη, και αυτό το στοιχείο τις κάνει να ξεχωρίζουν, κατά τη νοοτροπία, όπως και κατά την τοπογραφία, μέσα σε μια επικράτεια που δεν είναι πλέον η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, χωρίς να είναι ακόμα η Βυζαντινή.