«Το παιδικό βιβλίο είναι αποτυχήμενο αν δεν το διαβάζει με απόλαυση ο μεγάλος. Φιλοδοξήσαμε ένα έργο τέχνης που ο ηλικιωμένος και το παιδί, όσο διαφορετικά κι’ αν το βλέπουν, θα το χαίρονται μαζί. Ελπίζομε πως το βιβλίο τούτο θα βεβαιώσει στην Ελλάδα την παιδαγωγική αξία της τέχνης.» Ζ. Παπαντωνίου/ Γ. Κεφαλληνός
Η ιστορία πίσω από τη δημιουργία
Δύο σπουδαίοι τεχνίτες, ο Γιάννης Κεφαλληνός στο καλέμι και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου στη γραφίδα, φίλοι και συνάδελφοι στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, αποφάσισαν, κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1930, να συνεργαστούν για να φτιάξουν μαζί ένα βιβλίο. Ο Παπαντωνίου επιμελήθηκε το κείμενο.
Τις 23 έγχρωμες ξυλογραφίες, που συναπαρτίζουν το μεγάλο λεύκωμα με τίτλο Το Παγώνι, ο Κεφαλληνός χρειάστηκε περίπου δέκα χρόνια για να τις σχεδιάσει, να τις χαράξει και να τις τυπώσει. Όταν το έργο παρουσιάστηκε επιτέλους στο κοινό τον Δεκέμβριο του 1946, στο πλαίσιο της 10ης Έκθεσης Ελληνικού Βιβλίου, που οργάνωσε η Εταιρεία των Φιλοτέχνων, ήταν το κορυφαίο γεγονός της μεγάλης εκείνης Έκθεσης και δικαίως απέσπασε το πρώτο βραβείο. Το 1990, το βιβλίο ανατυπώθηκε από το ΜΙΕΤ.
Εικόνα από την πρώτη έκδοση του βιβλίου, Καλλιτεχνική Συλλογή ΜΙΕΤ
«Είναι μεγάλη χαρά ν’ απονέμεις σ’ ένα έργο το δημόσιο έπαινο. Τη χαρά αυτή μάς την επιτρέπει το Παγώνι των Παπαντωνίου και Κεφαλληνού, “ένα βιβλίο για παιδιά, αλλά και για μεγάλους”, όπως το παρουσιάζουν οι δημιουργοί του.» Π. Πρεβελάκης
Απόσπασμα από βιβλιοκρισία του Π. Πρεβελάκη
«Ο αείμνηστος Ζαχαρίας Παπαντωνίου κι ο Γιάννης Κεφαλληνός είχαν θελήσει, μερικά χρόνια πριν από τον [Β΄ Παγκόσμιο] Πόλεμο, να βγάλουν από τη μακριά τους φιλία ένα έργο συνεργασίας, έργο όμορφο και χρήσιμο, σύμφωνο με τις κοινές προτιμήσεις τους, που είχαν δημιουργήσει και που τρέφαν τη φιλία τους. Αποφάσισαν να εκδώσουν ένα παιδικό βιβλίο, που θα το ’γραφε ο Παπαντωνίου και θα το εικονογραφούσε ο Κεφαλληνός. Ο Παπαντωνίου παρουσίασε ένα κείμενο· ήταν ένα παραμύθι όπου, μέσα από τη δράση, υποφαινόταν η αττική φύση και παρουσιάζονταν προσωποποιημένα τα βουνά της, η Πεντέλη και η Πάρνηθα. […]
»Ο Παπαντωνίου αγαπούσε να περιδιαβάζει στην εξοχή και να στοχάζεται τις εμπνεύσεις του. Περνούσε από την Κηφισιά, όπου κατοικούσε τότε ο Κεφαλληνός, και τον έπαιρνε να περπατήσουν ώς τον Κοκκιναρά. Μερικά θέματα επιβλήθηκαν στο πνεύμα τους: το πεύκο, τα πουλιά, τα κατοικίδια. Ο Παπαντωνίου υποτύπωσε ένα μύθο που τα περιλάβαινε. Ένα παγώνι, περήφανο για τη στολή του, δεν καταδέχεται τ’ άλλα ζώα, το διάνο, το περιστέρι, την κότα. Τα καταφρονεμένα φεύγουν. Το παγώνι απομένει ολομόναχο, με μόνη παρηγοριά του τον Αποσπερίτη. […]
»Ο άνθρωπος που χαράζει τα επιγράμματα αυτά δεν είναι μονάχα ένας δεινός τεχνίτης του λόγου, είναι και βαθύς γνώστης του θέματός του. Σωστότερα, είναι δεινός τεχνίτης, γιατί ξέρει καλά κι αγαπά το θέμα του. Το γνωρίζουμε από τα διήγηματά του, όπου τόσο συχνά έχει να κάμει με τα ζώα, το γνωρίζουμε κι από τα προλεγόμενά του στο βιβλίο του Γρανίτσα. Το σχόλιό του κάθε φορά είναι συσπειρωμένο σαν ελατήριο. Σκοπός του είναι να χαρακτηρίσει, αλλά και να προκαλέσει το γέλιο.»
Νέα Εστία 469 (15 Ιανουαρίου 1947), σσ. 122–124.
Εικόνα από την πρώτη έκδοση του βιβλίου, Καλλιτεχνική Συλλογή ΜΙΕΤ