Ο Βίος του Αγίου Αλεξίου παραδίδεται σε αρκετές παραλλαγές και σώζεται σε ικανό αριθμό χειρογράφων, από τα οποία τα αρχαιότερα χρονολογούνται στον 10ο αι. μ.Χ. Εκεί περιγράφεται πώς ο άγιος εγκατέλειψε τη Ρώμη για να ασκητεύσει στην Έδεσσα της Συρίας και πώς επέστρεψε άγνωστος στην πατρίδα του μετά από 17 χρόνια. Γι’ άλλο τόσο χρονικό διάστημα διαβιούσε ως επαίτης στο πατρικό του σπίτι, έως την κοίμησή του και την αποκάλυψη της ταυτότητάς του μετά θάνατον.
Δύο χειρόγραφοι μάρτυρες του Βίου του (του 17ου αι.) παρέμειναν ως σήμερα αμάρτυροι. Περικλείονται στη Συλλογή Χειρογράφων του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του ΜΙΕΤ και καταγράφονται, συνοπτικά, παρακάτω:
α) Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ 11, φ. 255v–271v:[1] «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ἁγίου Ἀλεξίου τοῦ ἀν(θρώπ)ου τοῦ Θ(εο)ῦ. Εὐλόγησον». Αρχή: Ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς βασιλείας Ὁνορίου καὶ Ἀρκαδίου τῶν βασιλέων ἦτον εἰς τὴν Ῥώμην τις ἄν(θρωπ)ος εὐσεβὴς καὶ φοβούμενος τὸν Θ(εό)ν (πβ. BHG 51f–51h). Τέλος: Καὶ ἔτρεχεν ἅγιον μύρον ἀπὸ τὸ κιβοῦρι τοῦ ἁγίου. Καὶ ὅσοι τὸ ἐλάμβαναν‖ον‖ τὸ ἅγιον ἐκεῖνο μύρον ὑγείαιναν (!) ἀπὸ πᾶσαν ἀσθένειαν καὶ ἐλάμβανον ἔλεος παρὰ τοῦ παντοκράτορος Θεοῦ ὅτι αὐτῷ πρέπει πᾶσα δόξα … ἀμὴν (πβ. BHG 51m).
Σύμφωνα με χειρόγραφο σημείωμα (φ. 1v–2r) (βλ. εικ. 2), ο κώδικας αυτός ήταν ένα από τα βιβλία του Κωνσταντίνου ιερέα Βλαστού Τζουρούφλη, πρωτοψάλτη στο ναό του Αγίου Γεωργίου Βενετίας και αντιγραφέα μουσικών κωδίκων κατά το β΄ μισό του 18ου αιώνα.[2] Το παρόν σημείωμα παρέχει ένα νέο στοιχείο, είτε για την επωνυμία του προσώπου αυτού (Τζουρούφλης), είτε για τη σχέση του με το ναό της Παναγίας Αρσενιώτισσας ή του Τσουρούφλη στη Ζάκυνθο,[3] με την ιδιότητα του ιερέα και ψάλτη.
β) Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Συλλογή Πέζαρου 3, φ. 186r–200r:[4] «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου π(ατ)ρ(ὸ)ς ἡμῶν Ἀλεξίου τοῦ ἀν(θρώπ)ου τοῦ Θ(εο)ῦ». Αρχή: Ἐγένετο ἀνὴρ εὐσεβὴς ἐν τῇ Ῥώμῃ. Τὸ ὄνομα αὐτοῦ Εὐφημιανὸς εἰς τὸν κερὸν (!) τοῦ Ὁνωρίου καὶ Ἀρκαδίου τῶν βασιλέων. Τέλος: Καὶ ὅστις ἐπῆρεν ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ μύρος ἔδωκέν του ὁ Θ(εὸ)ς εἴ τι ἐζήτισεν εἰς πᾶσα ἔργον ἀγαθόν. Ὅτι ὅπου ἐλπίζει ἐπὶ Κ(ύριο)ν ἔλεος κυκλώσει αὐτόν. Ἐν Χ(ριστ)ῷ Ἰ(ησο)ῦ τῷ Κ(υρί)ῳ ἡμῶν … ἀμὴν (sic) (πβ. BHG 51ba).
Εικ. 1: Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ 11, φ. 255v: «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ἁγίου Ἀλεξίου τοῦ ἀν(θρώπ)ου τοῦ Θ(εο)ῦ. Εὐλόγησον». Αρχή: Ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς βασιλείας Ὁνορίου καὶ Ἀρκαδίου τῶν βασιλέων ἦτον εἰς τὴν Ῥώμην, τὶς ἄν(θρωπ)ος εὐσεβὴς καὶ φοβούμενος τὸν Θ(εό)ν. Καὶ τὸ ὄνομά του Εὐφημιανός, μέγας ἀπὸ τοὺς πρώτους καὶ διαλεκτοὺς ἄρχοντας τοῦ παλατίου. Εἶχε δὲ ὑπηρέτας χρυσόζωνους καὶ μεταξοφόρους τρεῖς χιλιάδες. Τοιοῦτος ἦτον πλούσιος εἰς πᾶν ἀγαθόν. Πλήν, ἀπὸ παιδίον ἦτον ἄμοιρος…
Εικ. 2: Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ 11, φ. 1v–2r (άνω ώα): «Ἐκ τῶν βήβλων τοῦ Κωνσταντῖνου ἱερέως Βλαστοῦ Τζουρούφλι (sic)»
Εικ. 3: Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Συλλογή Πέζαρου 3, φ. 186r: «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου π(ατ)ρ(ὸ)ς ἡμῶν Ἀλεξίου τοῦ ἀν(θρώπ)ου τοῦ Θ(εο)ῦ. Εὐλόγησον». Αρχή: Ἐγένετο ἀνὴρ εὐσεβὴς ἐν τῇ Ῥώμῃ. Τὸ ὄνομα αὐτοῦ Εὐφημιανὸς εἰς τὸν κερὸν (!) τοῦ Ὁνωρίου καὶ Ἀρκαδίου τῶν βασιλέων καὶ ἀδελφῶν. Οὗτος ὁ Εὐφημιανὸς ἐγένετο μέγας εἰς ταῖς βούλαις τῶν βασιλέων. Καὶ εἶχεν τρὶς χιλιάδες παιδία, ἤγουν δούλους χρυσόζωνους. Καὶ παιδὶ ἀπὸ τοῦ λόγου του δὲν εἶχεν…
Εικ. 4: Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Συλλογή Πέζαρου 3, φ. 193v: καὶ ὡς ἤκουσαν ὅσοι ἔτυχαν ἐκεῖ εἰς τὴν φωνὴν αὐτὴν πολλὰ ἐφοβήθηκαν. Καὶ ἔπεσαν εἰς τὴν γῆν καὶ ἔκραζον τὸ Κ(ύρι)ε ἐλέησον. Καὶ πάλιν ἠκούστη δευτέρα φωνὴ καὶ εἶπεν ζητήσατε τὸν ἄν(θρωπ)ον τοῦ Θ(εο)ῦ…
Βιβλιογραφία:
• Η. Μπάκος, Ο Άγιος Αλέξιος. Ο άνθρωπος του Θεού, 2001.
• Ακολουθία και Βίος του οσίου πατρός ημών Αλεξίου του ανθρώπου του Θεού, Ι. Μ. Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων, 1997.
• Halkin, Bibliotheca hagiographica graeca (Subsidia hagiographica, 8a), 3η έκδ., τ. 1, Βρυξέλλες 1957, 15–19 (51–56h).
• Halkin, Auctarium Bibliothecae hagiographicae graecae (Subsidia hagiographica, 47), Βρυξέλλες 1969, 18–19.
• Halkin, Novum Auctarium Bibliothecae hagiographicae graecae (Subsidia hagiographica, 65), Βρυξέλλες 1984, 16–18.
Φωτογραφία τίτλου: Κώδ. ΙΠΑ/ΜΙΕΤ 11, φ. 255v–256r.
Βενετία Χατζοπούλου
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ
[1] Συνοπτική περιγραφή στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο, Μικροφωτογραφήσεις Χειρογράφων και Αρχείων, Γ΄, 1981–1983, 67.
[2] Λ. Πολίτης / Μ. Πολίτη, «Βιβλιογράφοι 17ου–18ου αιώνα. Συνοπτική καταγραφή», Δελτίο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου 6 (1988–1992), 523. Η πληροφορία για την παρουσία του Κωνσταντίνου Βλαστού στο ναό του Αγίου Γεωργίου Βενετίας προέρχεται από κώδικα της Ζακύνθου· βλ. Ν. Βέης, «Κατάλογος των ελληνικών χειρογράφων κωδίκων της εν Ζακύνθω Φωσκολιανής Βιβλιοθήκης», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 9 (1926), 45–65, εδώ: 60–62 (αρ. 23). Άλλος ζακυνθινός κώδικας (Μητροπόλεως, Συλλογή Γριτζάνη), αρ. 32 (12) φέρει κτητορικό σημείωμα του Κωνσταντίνου Βλαστού (έτος 1763). Για τον Κ. Βλαστό, βλ. επίσης Ακαδημία Αθηνών, Προσωπογραφικό και Τοπωνυμικό Αρχείο (15ος–19ος αι.), «Βλαστός Κωνσταντίνος» (http://repository.academyofathens.gr/kemne/index.php/gr/listItems/66803 ).
[3] [3] Ν. Κονόμος, Εκκλησίες και μοναστήρια στη Ζάκυνθο, Αθήνα 1967, 25–26: «η εκκλησία κτίστηκε το 1661 από τον πλοιοκτήτη Νικόλαο Φαρακλό ή Τσουρούφλη κοντά σ’ ένα ναυπηγείο του Αιγιαλού».
[4] Συνοπτική περιγραφή στο Λ. Πολίτης, Συνοπτική αναγραφή χειρογράφων ελληνικών συλλογών, Θεσσαλονίκη 1976, 54.