Το τεκμήριο
Το διήγημα «Θάνατος παλληκαριού» του Κωστή Παλαμά εκδόθηκε το 1901 από το Τυπογραφείο «Εστία» των Κ. Μάισνερ και Ν. Καργαδούρη. Το βιβλίο είναι χαρτόδετο, έχει μικρό σχήμα και έκταση 63 σελίδων. Πρόκειται για ηθογραφικό κείμενο, το οποίο απηχεί το πνευματικό κλίμα του τέλους του 19ου αιώνα. Κύρια επιδίωξη του ελληνικής λογοτεχνίας εκείνης της περιόδου ήταν ανάπτυξη της πεζογραφίας, ιδίως του διηγήματος, σε συνδυασμό με την καλλιέργεια και την έκφραση της ελληνικότητας. Τα έργα που δημιουργήθηκαν σε αυτό το πλαίσιο έβριθαν από γραφικές, όχι ιδιαιτέρως ρεαλιστικές, εικόνες της ζωής στο χωριό και στην ύπαιθρο, ενώ υμνούσαν τη λεβεντιά, την παλικαριά και άλλες αξίες που συνδέονταν με την ελληνική λαϊκότητα.
Η ιστορία
Το διήγημα πρωτοδημοσιεύτηκε σε τέσσερις συνέχειες το 1891 στην Εστία του Γ. Δροσίνη. Σε σημείωμα που πρόσθεσε πριν από τον πρόλογο της έκδοσης του 1901 ο ίδιος ο Κωστής Παλαμάς γράφει για την εκδοτική ιστορία του διηγήματος:
«Η ιστορία τούτη πρωτοφάνηκεν, εδώ και δέκα χρόνια, στην “Εστία” του Δροσίνη. Μικρή και ακοίταχτη, μ’ ένα του άρθρο στου Παρισιού το Figaro, να την προσέξουν έκαμε ο Ψυχάρης. Όμως θα την ξέχανα, αν δεν την έσπρωχνε να βγη ξανά στο φως ο φίλος μου ο Πάλλης».
Στον πρόλογο ο συγγραφέας αναφέρει και τα εξής:
«Αυτή την ιστορία την αφιερώνω ’ς εσέν’, απλή και αγράμματη γυναίκα, ’ς εσέ, καημένη Χαραυγή! Την άκουσ’ απ’ το στόμα σου, και κύτταξα να την κρατήσω, κι’ όσο πιστά μπορούσα, για να είμαι αντίλαλος δικός σου. Γιατί κι όταν μιλάς εσύ, ένας λαός ολόκληρος τα λόγια σου σ’ τα ψιθυρίζει. Κάθε σου ιστορία, χωρίς να το καταλαβαίνης, του Γένους είναι ποίημα. Δεν είσαι γυναίκα, είσαι η Φήμη η διαλαλήτρα· δεν έχεις τίποτε σαρκικό, είσαι ψυχή μονάτη, τα μάτια σου ποτέ δεν ησυχάζουν, ποτέ δεν σκοτιδιάζουν. Όσα λες, τα βλέπεις ολοζώντανα μπροστά σου· κι’ όσα βλέπεις, καθώς τα βλεπ’ η Φαντασία τα θωρείς. Γι’ αυτό είνε και τα λόγια σου ολοζώντανα, σοφή κ’ η γλώσσα σου, απλή κι’ αγράμματη γυναίκα. Με μαγνητίζουν τα μάτια σου και με μαγεύουν τα λόγια σου, και νοιώθω κάτι τι που μέρα με την ημέρα με δένει πιο σφιχτά μ’ εσένα. Εσύ με πρωτοτραγούδησες μωρό ’ς την κούνια· τα υστερνά τα λόγια που θ’ ακούσω στην κλίνη του θανάτου θέλω να βγουν απ’ το δικό σου στόμα!».
Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου 1859 . Ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη και ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης. Αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής γενιάς του 1880, πρωτοπόρος, μαζί με τον Νίκο Καμπά και τον Γεώργιο Δροσίνη, της αποκαλούμενης Νέας Αθηναϊκής (ή Παλαμικής) Σχολής. Πέθανε σε βαθιά γεράματα στις 27 Φεβρουαρίου 1943 έπειτα από σοβαρή ασθένεια. Η κηδεία του ποιητή έμεινε ιστορική, καθώς μπροστά στους έκπληκτους Γερμανούς κατακτητές πλήθος κόσμου τον συνόδευσε στην τελευταία του κατοικία, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.
Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ
Πηγές:
• Κωστής Παλαμάς, Θάνατος παλληκαριού, Αθήνα: Τυπογραφείο «Εστία» Κ. Μάισνερ και Ν. Καργαδούρη, 1901.
• Εστία, τ. 32, 1891.
• Ιωάννης Ευαγγελίδης, Κωστής Παλαμάς (1859–1943), Αθήνα 1935. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Γενικό Αρχείο 20ός, κωδ.: 1E15.007