«Η παιδαγωγική κριτική του Μοισιόδακα κινείται σε τέσσερα επίπεδα. Σ’ ένα πρώτο επίπεδο αναφέρεται στις κοινωνικές σχέσεις μέσα στην οικογένεια, που αποτελεί το πρώτο πλαίσιο αγωγής του παιδιού. Ακολουθεί η αναφορά στις σχέσεις οικογένειας και εκπαίδευσης, με συγκεκριμένο αντικείμενο τη στάση απέναντι στους φορείς της παιδείας, τους δασκάλους, των οποίων επίσης διαγράφει την ενδεδειγμένη συμπεριφορά. Στην ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας του, και στους δύο αυτούς τομείς της παιδαγωγικής ανάλυσης, το χρέος του Μοισιόδακα στο έργο του Λοκ είναι σημαντικό. Στο τρίτο επίπεδο της ανάλυσής του ο Ιώσηπος στρέφεται στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης και στις μεθόδους μεταβίβασης της γνώσης. Στο επίπεδο αυτό η αναφορά του εστιάζεται πιο συγκεκριμένα στη νεοελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα. Η ύλη που παρουσιάζει στην παιδαγωγική του πραγματικότητα οργανώνεται στα τρία αυτά επίπεδα, όπως φαίνεται από μια απλή ανάγνωση του πίνακα περιεχομένων. Από την άποψη αυτή ο Ιώσηπος παρουσιάζεται συνεπής φορέας επαγγελματικής αντιμετώπισης του θέματός του: Προσπαθεί να το δει σφαιρικά και παρουσιάζει χωρίς περιττολογίες όλες τις πλευρές του, όπως απαιτούν οι τεχνικές προδιαγραφές του κλάδου. Πέρα όμως από την επαγγελματική προβληματική της παιδαγωγικής του, όπως καθορίζεται από τις αρχές του Λοκ, ο Ιώσηπος προσθέτει τους αρμούς που συνδέουν την εκπαίδευση με τον κοινωνικό περίγυρο. Αυτό είναι το τέταρτο επίπεδο της κριτικής του, στο οποίο η αγωγή και η παιδεία εξετάζονται ως κοινωνικά φαινόμενα. Στο επίπεδο αυτό η εξέταση των σχέσεων παιδείας και κοινωνίας μεταστοιχειώνει την παιδαγωγική θεωρία σε κοινωνική ανάλυση».
Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Ιώσηπος Μοισιόδαξ. Οι συντεταγμένες της βαλκανικής σκέψης τον 18ο αιώνα, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 1985, 191–192.
Ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ (π. 1725–1800), ρουμανόφωνος λόγιος, που έδρασε ως δάσκαλος, μεταφραστής και συγγραφέας στο χώρο που διαμόρφωνε ο ελληνικός πολιτισμός στα Βαλκάνια, επιχείρησε να ανανεώσει τη διδασκαλία των Μαθηματικών, της Γεωγραφίας, την αντίληψη για τη γλώσσα στην εκπαίδευση χρησιμοποιώντας τη Νέα Ελληνική, και τις παιδαγωγικές αντιλήψεις. Με επιρροές από τους Ντε Λακάιγ, Τακέ, Μουρατόρι, Λοκ, Ρήγα κ.ά., επηρέασε κι αυτός με τη σειρά του τους κατοπινούς διαφωτιστές. Η δραστηριότητά του δεν έμεινε δίχως αντιδράσεις από συντηρητικούς κύκλους, αλλά ο Μοισιόδαξ άφησε ισχυρό στίγμα στην ελληνική παιδεία με την εντατική διδακτική, μεταφραστική και συγγραφική του δραστηριότητα.
Στην περιοδική έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης με τίτλο «Πώς μάθαιναν οι Έλληνες γράμματα από την Άλωση μέχρι την Επανάσταση (1453–1821)», που φιλοξενείται αυτή την περίοδο στο Παράρτημα του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη, εκτίθεται μεταξύ άλλων η Πραγματεία περὶ παίδων ἀγωγῆς ἢ παιδαγωγία του Ιώσηπου Μοισιόδακα (1779· Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)
Βίλα Καπαντζή, Βασιλίσσης Όλγας 108 (Παράρτημα ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης)
Διάρκεια έκθεσης: Έως 31 Ιανουαρίου 2024
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινές: 10:00–17:00, Σάββατο: 12:00–18:00
