Τα ανθελληνικά γεγονότα του 1955 και σήμερα ακόμα, πενήντα χρόνια μετά, εξακολουθούν να αποτελούν πεδίο περαιτέρω έρευνας για ιστορικούς και όχι μόνον. Αν και πρόσφατα κυρίως στην Τουρκία, έχουν δημοσιευθεί αρκετές μελέτες και άρθρα που αφορούν στα Σεπτεμβριανά, όσα όμως κι αν γραφούν, ποτέ ίσως να μην μπορέσουν να εκφράσουν το μέγεθος της καταστροφής που υπέστη η Πόλη και ο γηγενής -κυρίως ελληνικός- πληθυσμός της. Με την εκδίωξη του μη μουσουλμανικού στοιχείου, εξαφανίζεται ένα μεγάλο μέρος των γηγενών κατοίκων της, οι οποίοι μέχρι τότε αποτελούσαν σημαντικό τμήμα της Πολίτικης αστικής τάξης.
Murat Belge, Istanbul Gezi Rehberi, Istanbul, 2004
Η προ των Σεπτεμβριανών μετ’ εμποδίων ειδυλλιακή περίοδος
Αναμφίβολα, τα ανθελληνικά “γεγονότα” του 1955 αποτελούν τον τελευταίο κρίκο μιας μακρόχρονης εθνικιστικής πολιτικής που εφαρμόσθηκε με επιτυχία από την ίδρυση του τουρκικού κράτους, με στόχο την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου της Πόλης. […] Στη συρρίκνωση αυτή, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η αρχικά οθωμανική και μετέπειτα κεμαλική ιδεολογία που υποβίβαζε τους μη μουσουλμάνους σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Η περίοδος μετά το 1923, σηματοδοτείται από την φράση-σύνθημα “η Τουρκία για τους Τούρκους”.
Αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης (1923), το νέο τουρκικό ολοκληρωτικό και εθνικιστικό καθεστώς, παράλληλα με τον εκτουρκισμό της οικονομίας (δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες, ιδιωτικές επιχειρήσεις καλούνται να αντικαταστήσουν τους Έλληνες υπαλλήλους με μουσουλμάνους, εξαναγκάζονται Έλληνες επιχειρηματίες να προσλάβουν Τούρκους εταίρους για να αποφύγουν τον εκτοπισμό τους κ.ά.), επιβάλλει σημαντικούς περιορισμούς και στην πολιτιστική ζωή των Ελλήνων.
Πανοραμική άποψη της Κωνσταντινούπολης: στο μέσον η γέφυρα του Γαλατά, αριστερά η Αγία Σοφία. Διακρίνεται το Suleimaniye τζαμί δίπλα στην Αγία Σοφία.
Αρχείο ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ
Σεπτεμβριανά: Τα ανθελληνικά γεγονότα του 1955
Στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1955, η Κωνσταντινούπολη βιώνει το ξέσπασμα “αυθόρμητων” βιαιοπραγιών με στόχο την ελληνική μειονότητα της Πόλης. […] Σύμφωνα με “αξιόπιστες πληροφορίες” που γνωστοποιήθηκαν στον Stewart [βρετανός διπλωμάτης], η τουρκική κυβέρνηση είχε συναινέσει στο να πραγματοποιηθεί μια ανθελληνική διαδήλωση υπό την αιγίδα της προαναφερθείσης οργάνωσης δια περαιτέρω ενίσχυση των θέσεών της στο θέμα της Κύπρου.
[…] Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, μετά τη λήξη των βιαιοπραγιών στις 7 Σεπτεμβρίου 1955, επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος, και στις 12 Σεπτεμβρίου συνεδρίασε εκτάκτως η τουρκική Εθνοσυνέλευση. Συμπτωματικά, αμέσως μετά τα ανθελληνικά γεγονότα, το Αρχηγείο Ασφαλείας της τουρκικής Αστυνομίας στην Κωνσταντινούπολη καταστράφηκε, μαζί με τις σχετικές επίσημες εκθέσεις των γεγονότων.
Η εκκλησία Αναλήψεως Υψωμαθείων μετά από τους βανδαλισμούς της 6-7 Σεπτεμβρίου 1955
Αρχείο ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ
Η ευρεία έκταση, εντός της οποίας διαδραματίσθηκαν τα ανθελληνικά γεγονότα παρεμπόδιζε τον ακριβή υπολογισμό του ύψους των ζημιών που προκάλεσαν οι τούρκοι επιτιθέμενοι. Παρά ταύτα, σύμφωνα με τον Έλληνα Ακόλουθο, τρία από τα πέντε δημοτικά σχολεία καταστράφηκαν μερικώς. Εκ των ογδόντα τριών ελληνορθοδόξων ναών, οι εβδομήντα δύο υπέστησαν σοβαρές ζημιές, το ίδιο και πολλά νεκροταφεία όπως του Σισλή και Μπαλουκλή. Χίλια καταστήματα και επιχειρήσεις που ανήκαν σε Έλληνες υπηκόους καταστράφηκαν ολοτελώς. Επίσης καταστράφηκαν 3000 ιδιοκτησίες που ανήκαν σε έλληνες με τουρκική υπηκοότητα και, σύμφωνα με τον διευθυντή των Νοσοκομείων Μπαλουκλή, εξήντα κοπέλες σε διάφορα μέρη της Κωνσταντινούπολης υπήρξαν θύματα βιασμού. Στην ίδια έκθεση γίνεται ιδιαίτερη μνεία για τις πέντε από τις επτά ελληνόγλωσσες εφημερίδες, των οποίων οι εγκαταστάσεις καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια των γεγονότων.
Οι συλημένοι τάφοι των πατριαρχών στο νεκροταφείο
Βαλουκλή
Αρχείο ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ
Η μετασεπτεμβριανή περίοδος του ελληνισμού
Μετά τα “γεγονότα” -και παρά την αμαύρωση διεθνώς της εικόνας του τουρκικού κράτους- η έντονα αντιμειονοτική πολιτική της Άγκυρας συνεχίζεται αδιάλειπτα σχεδόν για μια ακόμη δεκαετία. […] Το 1956, με μια σειρά νέων μέτρων, η τουρκική κυβέρνηση απαγορεύει την αποστολή στο εξωτερικό, της πατριαρχικής έκδοσης Ορθοδοξία. Με νέες συστάσεις περιορίζει τον αριθμό αντιτύπων κυκλοφορίας της εκκλησιαστικής εφημερίδας Απόστολος Ανδρέας, και τον αριθμό εξόδων του Πατριάρχη εκτός Φαναρίου. Αμέσως μετά τα γεγονότα η ημερήσια κυκλοφορία των ελληνικών εφημερίδων της Πόλης μειώνεται από 10000 που ήταν μέχρι το 1955, στις 3000 με 4000 αντίτυπα. […] Στις 11 Φεβρουαρίου 1957, με τον Νόμο 9532, η τουρκική κυβέρνηση απαγορεύει την είσοδο στην Τουρκία όλων των Ελλήνων δημοσιογράφων και την εισαγωγή ελληνικών εντύπων στη χώρα.
Έχοντας πρόσφατα γευθεί το μένος της τουρκικής κοινής γνώμης, η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης πλήγεται από νέο κύμα μετανάστευσης, το οποίο κορυφώνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Αποφάσει της τουρκικής κυβέρνησης, απελαύνονται το 1964 -με την αιτιολογία ότι αποτελούν “κίνδυνο” για την ιδιωτική και τη δημόσια ασφάλεια του κράτους- 12000 ελληνικής υπηκοότητας Κων/πολίτες και δημεύονται τα περιουσιακά τους στοιχεία με άμεσο αντίκτυπο τη συρρίκνωση του ελληνικού στοιχείου και την υποβάθμιση της παρεχόμενης παιδείας.
[Πηγή: Σαρίογλου, Ε. και Σαρίογλου, Κ. (2006) Πενήντα χρόνια από τα Σεπτεμβριανά. Αθήνα: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο]