Στο Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο φυλάσσονται δυο βιβλία με αντίγραφα εμπορικής αλληλογραφίας του εμπόρου από το Καστελλόριζο (Μεγίστη) Ιωάννη Γεωργίου Μαύρου, τα οποία καλύπτουν την περίοδο 1906–1914.[1] Πριν από αρκετά χρόνια, ο Αγαμέμνων Τσελίκας, τότε Προϊστάμενος του ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, είχε δημοσιεύσει ένα πολύ κατατοπιστικό άρθρο που αφορούσε τους δύο κώδικες που φυλάσσονται στο ΙΠΑ.[2] Πρόκειται για δύο βιβλία-τετράδια τήρησης αντιγράφων επιστολών του εμπόρου από το Καστελλόριζο, Ιωάννη Γεωργίου Μαύρου, πατέρα του σπουδαίου πολιτικού Γεωργίου Μαύρου (1909–1995), ο οποίος διετέλεσε Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας (1964–1966), εμπνεύστηκε και ίδρυσε το ΜΙΕΤ (1966) και πρωταγωνίστησε στα μεταπολεμικά χρόνια ως Υπουργός Δικαιοσύνης (1946), Οικονομίας (1949–1950), Οικονομικών (1951), Εθνικής Άμυνας (1952), Συντονισμού (1964) και Εξωτερικών (1974) κατά τη Μεταπολίτευση.
Η περίοδος που καλύπτει το περιεχόμενο των βιβλίων είναι από το 1906 έως το 1910 (α΄ βιβλίο, ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 60), και 1912–1914 (β΄ βιβλίο, ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61). Στο άρθρο του, ο Αγ. Τσελίκας περιγράφει τη φυσική κατάσταση των βιβλίων και το περιεχόμενο.
Από προφορικές μαρτυρίες της οικογένειας γνωρίζουμε ότι ο Ιωάννης Μαύρος γεννήθηκε προς τα τέλη του 19ου αιώνα (περ. 1885) στο Καστελλόριζο. Σε ηλικία 12 ετών έχασε τον πατέρα του και ανέλαβε τα βάρη της οικογένειας και τα ηνία της επιχείρησης.
Ιω Μαύρος δεξιά σε νεαρή ηλικία στην Σμύρνη – Φώτο Καρακάλου Πηγή: Ιουλία Φ. Μαύρου
Εκτός από το Καστελλόριζο, ο Ιωάννης Μαύρος είχε εμπορικό κατάστημα και στο Καλαμάκι (παράλια Μ. Ασίας, σημ. Kalkan). Παντρεύτηκε την Άννα Κοντούζογλου, κόρη του εμπόρου Σταμάτιου Κοντούζογλου από το Καστελλόριζο, και απέκτησαν έξι παιδιά, τρία αγόρια και τρία κορίτσια.
Το νησί ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1522. Χάρη σε προνόμια που παραχωρήθηκαν στον τόπο, αναπτύχθηκε σημαντικά το εμπόριο και παράλληλα η εκπαίδευση και η πνευματική ζωή, με την ίδρυση σχολείων, παρθεναγωγείου, εκκλησιών και μονών. Η διοίκηση ασκούνταν από την τοπική δημογεροντία. Κατά την Επανάσταση του 1821, οι Μεγισταίοι συμμετείχαν στον Αγώνα εξοπλίζοντας τα εμπορικά πλοία τους.
«Οι Μεγιστεῖς λέγονται χυδαιότερον Καστελλοριζῶται, κατοικοῦντες τὴν πλησίον νησίδα Μεγίστην, οἱ πάντες ἔμποροι καὶ ναυτικοί, φρόνιμοι καὶ ὁμονοοῦντες καὶ ἔχοντες πολλάς μετὰ τῆς Λυκίας σχέσεις».[3]
Ο λόγιος Ικέσιος Λάτρης αναφέρει ότι στα μέσα του 19ου αιώνα το νησί συντηρείται κυρίως από το εμπόριο και τη ναυτιλία , διαθέτει 100 μεγάλα πλοία και έχει συνεχείς σχέσεις με τη Λυκία και την Αίγυπτο. Τα πλοία των Μεγιστέων ταξίδευαν στα παράλια της Συρίας, τον Βόσπορο και τον Ίστρο, αλλά και στα εμπορικά λιμάνια της Οδησσού και του Λονδίνου. Στο νησί υπήρχε ναυπηγείο, στο οποίο ναυπηγούνταν δέκα έως δεκαπέντε πλοία διαφόρων μεγεθών, χάρη στην άφθονη ξυλεία που το νησί προμηθευόταν από τη Λυκία.[4] Τον 19ο αιώνα διέθετε αξιόλογη ναυτική δύναμη.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο πληθυσμός του νησιού πλησίαζε τις 15.000 κατοίκους.
Vue de Castellorizo. Souvenir de l’ Ocupation Francaise, ΕΛΙΑ, αρ.τεκμ. CPAEG 2.374
Στα τέλη του 19ου αιώνα, το νησί, όπως όλα τα Δωδεκάνησα, γνώριζαν ανάπτυξη στον τομέα του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου. Ως αποτέλεσμα δημιουργήθηκαν εμπορικοί οίκοι με κέντρο το Λονδίνο, καθώς και υποκαταστήματα σε άλλες χώρες. Βασικό προϊόν εξαγωγής ήταν τα σφουγγάρια, ενώ εισήγαγαν προϊόντα από την Τουρκία, την Ελλάδα, τη Ρουμανία, τη Ρωσία και άλλες χώρες. Στο ιστορικό αυτό πλαίσιο έζησε και έδρασε ο έμπορος Ιωάννης Μαύρος.
Σε αντίδραση κατά της στρατολόγησης των νέων από τις οθωμανικές αρχές (1904–1905), άρχισε η μετανάστευση από το νησί. Τον Μάρτιο 1913, το νησί απελευθερώνεται και για δυο χρόνια αυτοδιοικείται με την έμμεση υποστήριξη του ελληνικού κράτους, χωρίς ωστόσο να γίνει αποδεκτή η ένωση του με την Ελλάδα.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Ιωάννης Μαύρος συνεχίζει την εμπορική του δραστηριότητα, όπως μαρτυρούν τα λογιστικά βιβλία που διασώθηκαν. Λόγω φθοράς, σε πολλά σημεία το περιεχόμενο είναι δυσανάγνωστο. Μέσα από τις σελίδες των βιβλίων αναδεικνύεται η ικανότητα αλλά και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Ι. Μαύρου για το αντικείμενο των εργασιών του. Σε πολλές επιστολές του, οι οδηγίες και περιγραφές των προϊόντων δείχνουν προσωπική φροντίδα και επιστασία. Σε μια επιστολή προς τον Σμυρνιό έμπορο Γεώργιο Πεστεμαντζόγλου, αναφέρει:
ΙΠΑ, Χειρόγραφα, αρ. 60, φ. 126.
“4 Νοεμβρίου ‘7
Κύριε Γεώργιε Πεστεμαντζόγλου καὶ υἰέ,
Σμύρνη
Ταχυδρομικῶς σοῦ στέλνω δείγμα μαξελάρας ἐκ τοῦ ὁποίου σοῦ παρακαλῶ ὅπως μοῦ προμιθεύσεις ἐκατὸν κουμάτια (ἤτοι 100 μέτρα) ἀπὸ Εὐρώπης κατευθί[αν] διὰ τὸ μέρος μας. Μὲ τὴν διαφορὰν ὅμως, τὸ ροδὶ χρωμα (δηλαδη ὁ κάμπος) θὰ εἶναι πιὸ σκοῦρον ὅπως τὸ δεῖγμα που σου ἔχω ραμένον ἀπάνω εἰς τὴν μαξελάραν. Καὶ εἰς τὸ μέρος τὸ ὁποῖον σοῦ ἔχω ραφὲς μὲ κλοστὶ ἄσπρη θὰ προσθέση ἰδιετέρος τὸ λολουδάκι τὸ ὁποῖον σοῦ ἔχω χαρτὶ ραμένον ἢ κανένα ἀλλο [..] τοῦ ἰδίου. (…)
Περιμένων ἀπαντήσεώς σου
Διατελῶ φιλικῶς
Ἰ. Μαῦρος.”
Μέσα από την αλληλογραφία του, έρχονται στο φως και λεπτομέρειες που αφορούν τη τροφοδοσία των εμπόρων, τη φύση και την προέλευση των εμπορευμάτων, αλλά και τις δυνατότητες των τοπικών αγορών. Ιδιαίτερα όσον αφορά την προμήθεια ζωικών πρώτων υλών, ενδιαφέρον έχουν οι πληροφορίες που βρίσκουμε στην επιστολή προς τον έμπορο Μαρκουσιάν στη Σμύρνη:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 60, φ. 142.
“11 Δεκεμβρίου ‘7
Κύριε Στεπὰν Μαρκουσιάν
Σμύρνη
Ἐλήφθη ἡ ἀπὸ 30 παρελθόντος ἐπιστολή σας καὶ εἶδον νὰ μοῦ γράφετε ὅπως σᾶς προμηθεύσω ἔντερα κατεργασμένα. Εἰς τὸ μέρος μας ὅμως δὲν ὑπάρχουν ἄνθρωποι εἰς τὸ εἶδος αὐτὸ καὶ οἱ κασάπιδες ὡς ἄχριστα τὰ πετοῦν. Σφάζοντε εἰς ολον το χρονικὸν διάστιμα ἀπὸ 8-10 χιλλιάδες κατζίκια καὶ 300-400 βοες. Πρόβατα δὲν σφάζοντε. Ἄνθρωπος ὅμως νὰ γνωρίζει νὰ τὰ κατιργασθῆ δὲν ὑπάρχει.(…) Ἐὰν κάνετε καὶ δέρματα (…) ἐδῶ οἱ κασάπιδες προπωλοῦν τὰ δέρματά των // ἀπὸ ἀρχὰς Μαρτίου δι’ ὅλον τὸ χρονικὸν διάστημα μὲ ἀσήμαντον προκαταβολήν. Δηλαδὴ δι’ ὅλα τὰ ἄνω δέρματα μὲ 200-250 λίρας τουρκίας προκαταβολὴ καὶ αἱ ὁποῖαι ἐξοφλοῦντε ἀναλόγως κατὰ μῆνα διότι ἔτσι γίνετε ἡ παράδοσις μέχρι τοῦ τελευτέου μηνὸς ὅποτε καὶ καθαρίζοντε ὅλοι οἱ λ/σμοι. Ἐννοήτε ὅτι καὶ ἡ τιμὴ θὰ εἶνε κάπως συγκαταβατική. Τὰ δέρμετα θὰ εἶνε ξιράλατα. (…)
Διατελῶ προθύμως
Ἰω. Μαῦρος”
Άποψη Καστελλόριζου τέλη 19ου αι. Πηγή: Ιουλία Φ. Μαύρου
Ωστόσο, πέρα από τις εμπορικές υποθέσεις του Ι. Μαύρου, μαθαίνουμε και για πτυχές που αφορούν τη ζωή του στην κυριολεξία. Το 1908–1909 τον απασχόλησε έντονα μια απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, όπως πληροφορούμαστε από σχετική επιστολή:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 60, φ. 433–434.
“Σκοπὸς τῆς παρούσης μου εἶναι ὅπως σᾶς αναθέσω μίαν μου ἐκδούλευσιν.
Πρὸ 5 περίπου μηνῶν οἱ ἐν τῆ πόλει μας ἀδελφοὶ Σταμούλη ἀπεπειράθησαν νὰ μὲ δολοφονήσουν, ἀλλ’ εὐτυχῶς εὑρέθησαν μερικοὶ ἄνθρωποι τὴν στιγμὴν ἐκείνην καὶ μὲ ἐγλίτωσαν. Ἀμέσως ἔδοσαν ἀναφορὰς εἰς τὸ δικαστήριον ἐναντίον των, ὅπου ὅμως διὰ δωροδοκία ὡς φαίνετε ἔκαμαν δικούς των τὸν πρόεδρο καὶ τοὺς δικαστάς, καὶ οἱ ὁποῖοι ἐζήτησαν νὰ τοὺς ἀθωώσουν.
Πληροφορηθεὶς ὅμως αὐτὰ πρὸ τῆς δικασίμου μετέβην εἰς Ρόδον καὶ ἔδοσα δύο καταγγελείας μίαν διὰ τὸν πρόεδρον καὶ μίαν διὰ τοὺς δικαστὰς εἰς τὸ ἐφετεῖον ὅπου τὸ ἐφετεῖον ἀπεφάσισε νὰ στείλη τὰ ἔγγραφα τῆς ὐποθέσεως μας εἰς Κων/πολιν εἰς τὸ ἀκυρωτικὸν διὰ νὰ μὲ ὑποδείξη ἄλλο δικαστήριον ὅπως δικασθοῦμεν.
Τώρα δὲ περιμένω ἀπὸ τὸν δικηγόρον μου τῆς Ρόδου νὰ μὲ γράψη τὴν ἡμερομηνίαν καὶ τὸν ἀριθμὸν μὲ τὸν ὁποῖον ἔστειλαν τὰ ἔγγραφα εἰς Κων/πολιν. //
Ἄμα δὲ λάβω τὴν ἄνω πληροφορίαν, ἀπὸ τὸν δικηγόρον μου καὶ θὰ σᾶς τὴν γράψω, θὰ σᾶς παρακαλέσω πολὺ ὅπως πιάσετε ἕναν δικηγόρον ἔναντι ἀμοιβῆς πέντε 20/φράγγων ὅπως δυνάμει τῆς ἡμερμονίας καὶ τοῦ ἀριθμοῦ ἐνεργήσει νὰ σταλῆ ἡ ὑπόθεσίς μας νὰ δικασθῆ τὸ συντομώτερον εἰς Μάκρην τουρκιστί ὀνομαζομένη Μεγρῆ , ὑπάγεται δὲ εἰς τὸ βιλαέτιον Μούγλα εἶνε δὲ καὶ τὸ ἀληθέστερον δικαστήριον εἰς τὸ μέρο μας.
Κρίνω ὅμως καλὸν ὅπως συνεννοηθήτε μετὰ τοῦ γαμβροῦ τοῦ κ. Παπαδοπούλου εἰς τὸν ὁποῖον θὰ γράψει καὶ ὁ κ. Τσαμάσης ὅπως σᾶς βοηθίση (…) θὰ γνωρίζει καὶ τοὺς καταλλἠλους δικηγόρους, πολὺ πιθανὸν δὲ νὰ γνωρίζει καὶ κανένα μεμούρην τοῦ ἀκυρωτικοῦ εἰς τὸν ὁποῖον (…) νὰ μᾶς φανῆ χρήσιμος.
Ζητῶν συγγνώμη διὰ τὴν ἐνόχλησιν,
Σᾶς φιλωἀσπάζομαι
Ἰ. Μαῦρος”
Δεν μαθαίνουμε λεπτομέρειες για την ίδια την απόπειρα. Όπως προκύπτει όμως από τις επιστολές που σχετίζονται με την υπόθεση στο υπόλοιπο βιβλίο, αναδεικνύεται η διαμόρφωση δικτύων και η σημασία τους για τις δραστηριότητες του Ι. Μαύρου. Ο Μαύρος απευθύνεται στον αγαπημένο του φίλο Σερμήμ Εφένδη στη Ρόδο για να τον βοηθήσει στην πορεία της υπόθεσης:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 60, φ. 477.
27/1 ‘10
Ἠγαπημένε φίλε κ. Σερμήμ Ἐφένδη
Ρόδον
Χθὲς ἐπισήμως ἦλθεν ἀπὸ τὸ ὐπουργεῖον ἡ παῦσις τῶν δύο δικαστῶν καὶ τοῦ προέδρου καὶ ἡ μετάθεσις τῆς δίκης μας εἰς Ρόδον.
Ἀγαπητὲ φίλε, ἠ μόνη ἱκανοποίησις ποὺ περιμένω ἀπὸ λόγου σας εἶνε νὰ προσπαθίσετε μὲ πᾶν μέσον νἀ ἐκδωθῆ ἔνταλμα προφυλακίσεως κατὰ τῶν ἀντιδίκων μου.
Ἐνεργήσατε παρακαλῶ ἀμέσως ποὺ θὰ φθάσουν τὰ χαρτιὰ τῆς ὑποθέσεώς μας καὶ γνοστοπήησέ μου το τηλεγραφικῶς μέσον Ἀντιφελῶν διὰ μέσου τηλεγραφητοῦ καὶ θέλετε μὲ ὑποχρεώση.
Περιμένων ἀπαντήσεώς σας,
Σας φιλωἀσπάζομαι
Ἰ. Μαῦρος”
Όμοια και σε άλλη δικαστική του περιπέτεια αργότερα, όπως φαίνεται από επιστολές στο δεύτερο βιβλίο, ενεργοποιεί το δίκτυο των φίλων και γνωστών για την εξυπηρέτησή του. Ο Αρμένιος Στεπάν Ιπλιτζιάν στη Σμύρνη είναι ένας από αυτούς:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ. 64.
“30 Μαΐου
Κύριε Στεπάν Ιπλιτζιάν
Σμύρνη
Τὴν ἀπὸ 23/5 τρέχοντος ἐπιστολήν σας σήμερον ἔλαβον καὶ τὸ περιεχόμενό της ἔγνων καὶ ἀπαντῶ.
Ὁ μακαρίτης Παρασκευᾶς δὲν ἐχρημάτισε ποτὲ δημογέρων, έφορος ἢ ἐπίτροπος ἐκκλησίας καὶ σχολείου.
Σύμερον μετέβην εἰς τὸ δικαστήριόν μας καὶ παρεκάλεσα τὸν γραμματικὸν ὁ ὁποῖος θὰ παρατηρίσει ὅλλα τὰ ἔγγραφα τοῦ δικαστικοῦ κλάδου καὶ τοῦ συμβολαιογραφικοῦ καὶ ἂν ὐπάρχει ἡ ὑπογραφὴ τοῦ μακαρίτου θὰ πάρω τὸν ἀριθμὸν τοῦ ἐγγράφου μὲ ὑπογράμμιση καὶ θὰ σᾶς τοὺς στείλω.
Ὅσον διὰ τους δημογεροντικοὺς κατὰ κακὴν σύμπτωσιν ἐφέτος δημογέροντες εἶνε ὁ Ἰάκωβος Νι[κο]λάου(;), ὁ γνωστὸς ὑπερασπιστὴς τῶν ὀρφανῶν καὶ οἱ λ[οι]ποὶ φίλοι του, δηλαδὴ ἄλλοι ἐνδιαφερόμενοι τοῦ μα[κα]ρίτου, θὰ προσπαθήσω ὅμως κρυφίως μέσου τοῦ γρα[μ]ματέως τῆς δημογεροντίας καὶ ἂν ὑπάρχει ἠ ὐπογρ[α]φἢ τοῦ μακαρίτου εἰς κανὲν ἔγγραφον θὰ παρω τ[ὸν] ἀριθμὸν καὶ θὰ στὸν στείλω.
(…)Πρόθυμος εἰς τὰς διαταγάς σας
Σᾶς φιλωἀσπάζομαι
Ἰ. Μαῦρος”
Δεν περιορίζεται, όμως, μόνο σε έναν. Μέσω τρίτων ζητά τη βοήθεια και του Χαϊτάρ Εφένδη στη Σμύρνη. Πρώτα μέσω του γιού του, με τον οποίο είναι φίλοι:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ.161
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ. 161
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ. 162
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ. 163
“28 Σεπτε ‘2
Κύριε Χαἱταρ Ἐφένδη
Σμύρνη
Κατὰ σύστασιν τοῦ ἀγαπητοῦ υἱοῦ σας καὶ φίλου μου κ. Σκενδὲρ Ἐφένδη ἔρχομε νὰ σᾶς ἀναθέσω μία ὑπόθεσιν τὴν ὁποίαν ἔχω μετὰ τῶν ἀντιδίκων Ακόπ καὶ Σερκίς Ἀπαριαγκιᾶν.
Πρὸ δύο καὶ ἥμισι ἔτη διαπραματεύθημεν μὲ αὐτοὺς τοὺς κυρίους ἐν εἶδος μεταξωτοῦ ὑφάσματος ὀνομαζομένου Μαξιλιάρες τὸ ὁποῖον φέρνουν αὐτοὶ μόνον εἰς τὴν πόλιν σας καὶ τὸ ὁποῖον ἐξωδεύετε μόνον εἰς τὸ μέρος μας (..) δέχοντε νὰ πωλοῦν ἀποκλειστικῶς τὸ εἶδος αὐτὸ εἰς ἡμᾶς, ὅπου καὶ ἐμείναμεν σύμφωνοι.
Δὲν ἀφῆλθον ὅμως ἕξη μῆνες ἀπὸ τὴν ἡμέραν τῆς συμφωνίας μας καὶ χωρὶς νὰ μᾶς ἐξετάσουν ἂν τοὺς δίδωμε τὸ δικαίωμα νὰ κλείσουν εἰς ἄλλον ἔδοσαν ἀνεξερέτως εἰς ὅλλους τοὺς ἐμπόρους τοῦ μέρους μας.
Β΄ον τὴν ἐποχὴν ποῦ ἐμείναμεν σύμφωνοι εἰς τὸ άνω εἶδος τοὺς ἔδοσσα τέσσαρα σχέδια μανδήλια μεταξωτὰ πολὺ παλαιά (αντίκες) τὰ ὁποῖα ἕως ὅτου εὕρωμεν ἐβασανιζόμεν ἐπὶ τρία ἔτη καὶ μᾶς ἐστοίχισαν 200 φράγγα μὲ τὴν συμφωνίαν νὰ μοῦ παραγγείλουν 150 κουμάτια διὰ δοκιμὴ ὅπως παρατηρίσωμεν κατὰ πόσον θὰ ἐπιτύχουν καὶ ἆν εἶνε τῆς ἀρεσκίας μας νὰ παραγγει//λωμεν 500/1000 κουμάτια.
Μᾶς ὑποσχέθησαν δὲ ὅτι τὸν Ἰαννουάριον τοῦ (..) μᾶς τὰ παραδώσουν ἦλθεν ὅμως ὁ Ἰαννουάριος ἐπέρασεν καὶ 6 μῆνας καὶ δὲν εὔθασαν ἐπιτέλους μετὰ 9 μῆνας [φθά]νουν καὶ ἀντὶ νὰ δόσουν εἰς ἡμᾶς τὰ ἐπούλισαν εἰς [τοὺς] ἀδελφοὺς Σταματίου μετὰ ἵνα δὲ μῆνα μᾶς γράφουν καὶ εὔθασαν (…) κουμάτι.
Ἀμέσως τοὺς ἔγράψαμεν δύο ἐπιστολὰς τῶν ὁποίων σοῦ ἐσωκλείω τὰ ἀντίγραφα ὅπως διαβάσετε καὶ ἐννοήσετε καλῶς τὴν ὑπόθεσιν ἀπάντησίν των ὅμως δὲν ἔλαβον παρὰ μᾶς ἔστειλαν γραμάτιον νὰ ὐπογράψω διὰ λίρας σαράντα εξη ποὺ τοὺς ὤφειλον.
Τώρα θὰ σᾶς παρακαλέσω ὅπως μᾶς κάμετε τὴν χάριν καὶ μεταβῆτε εἰς αὐτοὺς τοὺς κυρίους νὰ τοὺς προτείνετε νὰ συμβιβασθοῦν καὶ μᾶς πληρώσουν ἑκατὸν πέντε μεζίτια καὶ διακόσα φράγγα ἢ νὰ μᾶς παραδώσουν ἐντὸς 40 ἡμέρων ἀπὸ σύμερον 500 πεντακόσια μανδήλια ὅπως τὰ σχέδιά μας χωρὶς νὰ ἔχουν δικαίωμα νὰ πωλίσουν εἰς ἄλλον ἂν δὲν παρέλθουν δύο μῆνες ἀπὸ ἡμέρας ποῦ θὰ μᾶς τὰ παραδόσουν καὶ ὅτι δὲν θὰ (…) δι’ἀποταμίευσιν.
Ἐὰν δὲ μένουν σύμφωνοι νὰ μᾶς παραδώσουν τὰ μανδήλια διὰ τὴν ἀξίαν των ὅπως καὶ τὸ χρέος μαζὶ νὰ δόσουν τὴν φορτοτικὴν χρεωμένων νὰ πληρώνωμεν καὶ νὰ λάβωμεν τὸ πράγμα.
Ἐὰν δὲν δέχωντε οὔτε εἰς τὸ ἓν οὔτε εἰς τὸ ἄλλο // νὰ μᾶς γράψετε ἀμέσως ὅπως σᾶς στείλωμεν πληρεξούσιον ὅπως καὶ τὰς σχετικὰς ἐπιστολὰς τῆς συμφωνίας μας διὰ νὰ προβῆτε εἰς δἰκην.
Ἐπειδὴ δὲ δὲν ἀγαπῶ τὰ δικαστήρια φροντίσατε νὰ μᾶς συμβιβάσετε, σᾶς γράφη δὲ ἰδιετέρως ὁ υἱός σας.
Περιμένω ἀπαντησίν σας,
Σᾶς φιλωασπάζομαι
Ἰ. Μαῦρος”
Λίγο αργότερα, στις 30 Σεπτεμβρίου ξαναγράφει στον Χαϊτάρ, χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά ως μεσολαβητή έναν κοινό γνωστό, τον Σκενδέρ Εφένδη:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ.165
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ. 165
“30 Σεπτεμ ‘2
Κύριε Χαϊταρ ‘Εφένδη
Σμύρνη
Κατἀ σύστασιν τοῦ ἀγαπητοῦ ἡμῶν φίλου Σκενδὲρ Ἐφένδη θὰ σᾶς παρακαλέσω πολὺ ὅπως μᾶς δώσεις πληροφορίας διὰ τὴν ὐπόθεσιν ποῦ σᾶς γράφει ὁ ὑιός σας τὴν ὁποίαν ἔχω μετὰ τῶν αὐτόθι κ. Ἀκοπ καὶ Σερκίς Ἀμπαρσουμιᾶν.
Ἂν καὶ εἶμε ἔτοιμος διὰ νὰ ἔλθω εἰς τὴν πόλην σας πρὸς ἀγορὰν ἐμπορευμάτων, ἐν τούτοις ἐὰν δὲν λάβω ἀπάντησίν σας δὲν θὰ ἔλθω.
Πολὺ δὲ σᾶς παρακαλῶ ὅπως μοῦ κάμετε τ[ὴν] χάριν καὶ μελετίσετε αὐτὴν τὴν ὐπόθεσιν καὶ μοῦ ἀπαντήσετε ἀμέσως ἢ καὶ τηλεγραφικῶς εἰς Ἀντίφελων.
Περιμένων ταχείαν ἀπάντησιν σας,
Διατελώ μεθ’ ὑπολήψεως,
Ἰ. Μαῦρος”
Οι επιστολές του Ιωάννη Μαύρου αποτελούν σημαντική πηγή για την πολιτική και οικονομική ιστορία και δίνουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη ζωή και δράση του ίδιου και του δικτύου των συνεργατών του. Σημαντικό γεγονός που επηρεάζει τις δραστηριότητές του αποτελεί ο Ιταλοτουρκικός Πόλεμος (1911–1912) και η κατάληψη των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς:
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ.274
ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Χειρόγραφα, 61, φ. 274
“9 Μαΐου ‘3
Κύριον
Κοτζαμανιᾶν Ἀντώνιον
Σμύρνη
Τὴν ἀπὸ 10 Ἀπριλίου ἐπιστολήν σας ἔλαβον εἰς ἣν ἀπαντῶ.
Γνωρίσατε ὅτι 2½ μῆνες τώρα τὰ καταστήματά μας ἦσαν κλειστὰ καὶ μόλις τώρα τελευταῖα μᾶς ἔδοσαν ἄδειαν ἀλλὰ χωρὶς νὰ ὑπάρχει ἐργασία.
Πάντα ὅμως θὰ φροντίσω νὰ σᾶς στείλω μερικὰ χρήματα ὅταν δεχθῆ τὸ ταχυδρομεῖον ἀσφαλιστικὰς ἐπιστολὰς διὰ τὴν Τουρκίαν.
Μεθ’ ὑπολήψεως
Ἰ. Μαῦρος
”
Η πολιτική αστάθεια πρέπει να οδήγησε τον Ιωάννη Μαύρο να καταφύγει με την οικογένειά του στη Σάμο, όπου συνέχισε την εμπορική του δραστηριότητα, ανοίγοντας κατάστημα στο Καρλόβασι. Εκεί θα έρθει σε επαφή με την οικογένεια του μεγάλου πολιτικού Θεμιστοκλή Σοφούλη. Μετά από χρόνια (περ. 1925–1930), η οικογένεια αναγκάστηκε και πάλι να αλλάξει τόπο διαμονής και να εγκατασταθεί μόνιμα πλέον στην Αθήνα, δίνοντας την ευκαιρία στα μεγαλύτερα παιδιά να σπουδάσουν στο πανεπιστήμιο. Στο εμπορικό κέντρο των Αθηνών, ο Ιωάννης Μαύρος λειτούργησε το ομώνυμο κατάστημα, αρχικά με είδη προικός, στην γωνία Αιόλου και Ευριπίδου. Ο Ι. Μαύρος πέθανε στην Αθήνα το 1967. Αυτά είναι τα βιογραφικά στοιχεία που διαθέτουμε μέχρι σήμερα, κυρίως από προφορικές αφηγήσεις μελών της οικογένειας.
Το κατάστημα Αιόλου και Ευρυπίδου 75. Πηγή: Ιουλία Φ. Μαύρου
Ο Ι. Μαύρος διακρίνεται ως δραστήριος Έλληνας έμπορος, ευφυής, οργανωτικός, αποφασιστικός, με πρακτικό και διορατικό νου και ταυτόχρονα μεγαλόψυχος, φιλότιμος και γενναιόδωρος που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τους συνεργάτες του και την κοινωνία.[5]
Γεώργιος Μαύρος φοιτητής στο Παρίσι 1928. Πηγή: Ιουλία Φ. Μαύρου
Μέσα σε ένα τέτοιο δυναμικό περιβάλλον αναθρεμμένος, ο γιος του Ιωάννη, Γεώργιος Μαύρος, δεν είναι ούτε τυχαίο ούτε περίεργο ότι αναπτύσσει παράλληλο ενδιαφέρον τόσο για την οικονομία όσο και για την πολιτική, αντιλαμβανόμενος τη σύνδεση και τη σημασία τους για την κοινωνία και τη χώρα. Έχοντας ήδη χρηματίσει Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, σε λόγο του στη Βουλή (6 Απριλίου 1956), ως βουλευτής της αντιπολίτευσης, δηλώνει: «Τα προβλήματα της οικονομίας είναι τα θεμελιώδη θέματα της ελληνικής πολιτικής» (Γεώργιος Μαύρος, Το πολιτικόν και οικονομικόν πρόβλημα της Ελλάδος. Αγόρευσις είς την Βουλήν των Ελλήνων την 6ην Απριλίου 1956 κατά την συζήτησιν επί των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβερνήσεως, Αθήναι 1956 [ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Παλαίτυπα / Σπάνια, 269])
Γεώργιος Μαύρος, Το πολιτικόν και Οικονομικόν πρόβλημα της Ελλάδος. Αγόρευσις είς την Βουλήν των Ελλήνων την 6ην Απριλίου 1956 κατά την συζήτησιν επί των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβερνήσεως, Αθήναι 1956 [ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Παλαίτυπα / Σπάνια, 269
Το 1957 τυπώνει, σε ξεχωριστό μάλιστα φυλλάδιο, την αγόρευσή του σχετικά με το φορολογικό σύστημα (Γεώργιος Μαύρος, Το φορολογικόν πρόβλημα της Ελλάδος. Αγόρευσις εις την Βουλήν των Ελλήνων κατά την συνεδρίασιν της 23ης Μαΐου 1957, Αθήναι 1957 [ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Παλαίτυπα / Σπάνια, 270])
Γεώργιος Μαύρος, Το φορολογικόν πρόβλημα της Ελλάδος. Αγόρευσις εις την Βουλήν των Ελλήνων κατά την συνεδρίασιν της 23 Μαΐου 1957, Αθήναι 1957 (ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Παλαίτυπα / Σπάνια, 270)
Εκεί σημειώνει: «Η πραγματοποίησις της οικονομικής αναπτύξεως της χώρας, η άνοδος, κύριοι βουλευταί, του βιοτικού επιπέδου εις επίπεδον ανεκτόν, το οποίον θα εξασφαλίση στοιχειώδη άνεσιν εις όλας τας τάξεις του πληθυσμού, είναι θέματα τα οποία άλλοτε ευρίσκοντο εις την σφαίραν των ονείρων. Ήσαν θέματα τα οποία, προ 10 και 20 ετών, οι πολιτικοί αντιμετώπιζον με αορίστους υποσχέσεις μόνον προς το κοινόν. Σήμερον ζώμεν εις εποχήν που όλα αυτά έχουν περάσει από την σφαίραν των ονείρων εις την περιοχήν των πραγματοποιήσεων». Την ίδια χρονιά, ως Γενικός Εισηγητής της αντιπολίτευσης επί του Προϋπολογισμού του 1957, τυπώνει την εισήγησή του για τον προϋπολογισμό. Σε αυτήν καταλήγει με παρατηρήσεις που δείχνουν τις στέρεες οικονομικές του γνώσεις και την αντίληψη της σύνδεσης μεταξύ εμπορίου, οικονομίας, κοινωνίας: «Όταν μια χώρα έχη έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου 300 εκ. δολλαρίων ετησίως με προοπτικήν περαιτέρω αυξήσεως αυτού, όταν ο αριθμός των ανέργων, απόρων και υποαπασχολουμένων αυξάνη, όταν τα χρηματικά εισοδήματα είναι καθηλωμένα και ακολουθήται πολιτική μη αυξήσεως της αγοραστικής δυνάμεως των πολιτών διά τον φόβον περαιτέρω αυξήσεως των εισαγωγών, η οικονομία της πάσχει και δεν είναι επιτετραμμένη να τροφοδοτήται ο λαός με αισιοδόξους διαβεβαιώσεις περί νομισματικής σταθερότητος και προόδου της οικονομίας» (Γεώργιος Μαύρος, Βασικαί κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής. Γενική εισήγησις επί του Προϋπολογισμού 1957, Αθήναι 1957 [ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Παλαίτυπα / Σπάνια, 271])
Γεώργιος Μαύρος, Βασικαί κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής. Γενική εισήγησις επί του Προϋπολογισμού 1957, Αθήναι 1957 (ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Παλαίτυπα / Σπάνια, 271)
Λίγα χρόνια αργότερα, ο Γεώργιος Μαύρος θα αναλάβει τη διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (1964–1966). Η εικόνα που έχει για τη σχέση της οικονομίας με την κοινωνία δεν θα μπορούσε ίσως να αποδοθεί καλύτερα παρά από το γεγονός της επί των ημερών της ηγεσίας του ίδρυσης του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας και της παραχώρησης του μισθού του ως εσόδου στο νεότευκτο ίδρυμα.
Μαρία Λίτινα – Σταύρος Γριμάνης,
Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο / ΜΙΕΤ
[1] Δελτίο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου, Ζ΄, 1993–1996, Αθήνα, 1997, σ. 15
[2] Αγ. Τσελίκας, «Η εμπορική αλληλογραφία του Ιωάννη Γεωργίου Μαύρου από το Καστελλόριζο», Εμείς και η Τράπεζα, 16, Νοέμβριος 2000, 34-39.
[3] Α. Διαμαντάρα, «Ἱστορία τῆς νήσου Καστελλόριζου», Δελτίον τῆς Ἱστορικῆς καὶ Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος 9 (1926), σ. 269–322.
[4] ό.π., σ. 272-273.
[5] Θα θέλαμε να εκφράσουμε θερμές ευχαριστίες για τον χρόνο και τη βοήθειά τους στα εγγόνια του πρωταγωνιστή μας, Ιωάννη Γ. Μαύρο, Ιουλία Φ. Μαύρου και Άννα Σαρλή.