Η Κοκκινιά, σημερινή Νίκαια
Τοπωνύμιο που συναντάται σε επίσημα έγγραφα από τα μέσα του 19ου αιώνα -το όνομα πιθανολογείται ότι προήλθε από τους αγρούς που κάθε Άνοιξη ήταν γεμάτοι παπαρούνες-, είναι συνοικία του Πειραιά που ιδρύθηκε το 1923 από τους πρόσφυγες, οι οποίοι κατέφυγαν στην περιοχή μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Προσφυγικές κατοικίες στην Κοκκινιά.
Όπως και οι άλλοι παρόμοιοι συνοικισμοί, έτσι και η Κοκκινιά χτίστηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα χωρίς βασικά έργα υποδομής και υγιεινής, με αποτέλεσμα οι συνθήκες ζωής των κατοίκων να παρουσιάσουν εξαρχής προβλήματα.
Ο συνοικισμός ιδρύθηκε χάρη στην πρωτοβουλία του Επαμεινώνδα Χαριλάου, Α΄ Αντιπροέδρου του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων και οι εργασίες ανατέθηκαν στον μηχανικό Διονύσιο Γ. Κόκκινο.
Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 18 Μαρτίου 1923. Στο νέο οικισμό στεγάστηκαν 6.390 οικογένειες σε 4.494 παραπήγματα. Ο Μιχαήλ Γ. Ροδάς, στο άρθρο του για τον συνοικισμό (Εικονογραφημένη Ελλάς, τ. 7, Ιούλιος 1925) γράφει με λυρισμό: «Κατά τας εσπερινάς ώρας η κίνησις εις την Κοκκινιά ενθυμίζει τους συνοικισμούς της μαρτυρικής Σμύρνης. Νέοι και νέες ανεβοκατεβαίνουν εις τους ευρύχωρους δρόμους, εις τας μεγάλας πλατείας της, τραγούδια της Ανατολής ακούονται…Το μέλλον της προσφυγικής Κοκκινιάς προβλέπεται ευρύτατον».
Από το 1928 αποτελούσε τον πολυπληθέστερο συνοικισμό και το 1934 αποσπάστηκε από τον Δήμο Πειραιά και έγινε ανεξάρτητος δήμος. Το 1940 μετονομάστηκε σε Νίκαια και το 2011 συνενώθηκε με τον δήμο του Αγίου Ιωάννη Ρέντη.
Η Νίκαια σήμερα
Σήμερα, στην Νίκαια υπάρχουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα με προσφυγικές κατοικίες. Οι γειτονιές αυτές αναπτύσσονται πάνω από τη λεωφόρο Λαοδικείας, παράλληλη της Πέτρου Ράλλη, και οι οδοί έχουν όλες μικρασιάτικες ονομασίες – Αϊδινίου, Ικονίου, Μουδανιών, Σμύρνης κ.α. Πολλά από τα σπίτια είναι εγκαταλειμμένα, σε άλλα πάλι κατοικούν οικογένειες μεταναστών και Ρομά, ενώ είναι λίγα τα προσφυγικά σπίτια στα οποία διαμένουν ακόμη 2ης και 3ης γενιάς πρόσφυγες από το μεγάλο διωγμό του 1922.
Υπό ίδρυση είναι το προσφυγικό μουσείο, που θα στεγάσει την ιστορία της συγκεκριμένης περιοχής, ενώ σε εξέλιξη είναι οι συζητήσεις για τη διάσωση του δομικού πολιτισμού της Νίκαιας.
Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ
Η έρευνα της Renée Hirschon
Βασισμένη στην επιτόπια έρευνα της συγγραφέως αυτή η εθνογραφική μελέτη της Κοκκινιάς -που ξεκίνησε ως προσφυγικός συνοικισμός για να γίνει μια αστική συνοικία του Πειραιά- αποκαλύπτει ότι οι κάτοικοί της, πενήντα χρόνια μετά την εγκατάστασή τους, διατηρούσαν την αίσθηση της ιδιαίτερης ταυτότητάς τους, μολονότι μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους “ντόπιους Έλληνες”, είχαν την ίδια θρησκεία και το ίδιο πολιτισμικό υπόβαθρο. Μέσα από την ανάλυση της διαδικασίας με την οποία δημιουργήθηκε και παγιώθηκε η αίσθηση της ξεχωριστής ταυτότητας, το βιβλίο εξετάζει την πολιτισμική συνέχεια και προσαρμογή, το ρόλο της μνήμης, τα σχήματα της κοινωνικής και της οικονομικής οργάνωσης, τη ζωή στη γειτονιά και τους ρόλους των φύλων, αλλά και την επίδραση των πολιτισμικών αξιών στο συμβολικό επίπεδο και στη χρήση του χώρου.
Στα προσφυγικά «Γερμανικά» της Νίκαιας
Ο δημοσιογράφος, και μέγας βιβλιοφάγος, Τάσος Τέλλογλου διαβάζει τους «Κληρονόμους της Μικρασιατικής Καταστροφής» της Ρενέ Χίρσον και περιδιαβαίνει τις γειτονιές με τα προσφυγόσπιτα, εκεί όπου η συγγραφέας διεξήγαγε επί σειρά ετών την ανθρωπολογική της έρευνα στις αρχές της δεκαετίας του ’70.
Εκατό χρόνια μετά την τραγωδία που έπληξε τον μικρασιατικό ελληνισμό, αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα, το διαχρονικό αυτό βιβλίο της Χίρσον μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ.