Σύνταγμα των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος. τόμος ΙΙ. Πελοπόννησος-Στερεά Ελλάδα

«Η Πελοπόννησος και η Στερεά Ελλάδα, των οποίων τα ψηφιδωτά δάπεδα δημοσιεύονται στο δεύτερο τόμο του “Συντάγματος”, αποτελούσαν κατά την παλαιοχριστιανική εποχή -μαζί με την Κρήτη- την επαρχία της Αχαΐας, που υπαγόταν στην ευρύτερη επικράτεια του Ανατολικού Ιλλυρικού. Πρόκειται για ένα χώρο που κυριολεκτικά μας αιφνιδιάζει, καθώς η αρχαιολογική σκαπάνη καθημερινά φέρνει στο φως νέο υλικό. Ρωμαϊκά και παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά δάπεδα κοσμικών και εκκλησιαστικών κτηρίων, συχνά υψηλής ποιοτικής στάθμης, που αποκαλύπτονται στην παραπάνω περιοχή, μπορούν να θεωρηθούν ως αδιαφιλονίκητοι μάρτυρες ακμής αυτού του είδους διακόσμησης σε ολόκληρη την όψιμη αρχαιότητα.
Η αρχική πρόθεσή μου να προτάξω στον τόμο αυτόν μια συνθετική εισαγωγή για την εξέλιξη του παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού δαπέδου, όχι μόνο στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα αλλά σε όλο τον σημερινό ελλαδικό χώρο, καλύφθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της από δύο εισηγήσεις που έκανα με το θέμα αυτό στη Θεσσαλονίκη (1980) και στη Ραβέννα (1984). Επιχείρησα εκεί κυρίως να εντοπίσω, με τη βοήθεια των έργων που διασώθηκαν, εργαστήρια ψηφωτών και να καθορίσω, όσο αυτό ήταν δυνατό, την καλλιτεχνική τους δραστηριότητα. Προσπάθησα επίσης να αποδείξω, με βάση τη συγκριτική έρευνα συγγενικών μεταξύ τους ψηφιδωτών, ότι οι ψηφωτές που αποτελούσαν τα εργαστήρια αυτά διακινούνταν σε περιοχές περισσότερο ή λιγότερο γειτονικές. Εντοπίστηκαν έτσι ορισμένες ομάδες που κινούνταν στις επαρχίες του Ανατολικού Ιλλυρικού από το τελευταίο τέταρτο του 4ου μέχρι και τον 6ο αι. και ερευνήθηκε η εξάπλωση στις περιοχές αυτές συγκεκριμένων εικονογραφικών χαρακτηριστικών που προϋποθέτουν κοινό καλλιτεχνικό κλίμα.
Στο γεωγραφικό χώρο που εξετάζεται οι σημαντικότερες ομάδες ψηφωτών, που πιθανότατα συγκροτούσαν περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένα εργαστήρια, δούλεψαν: Στην Άμφισσα (τέλη 4ου-αρχές 5ου αι.), στην Αθήνα (α’ μισό 5ου αι.), στην Επίδαυρο (α’ μισό 5ου αι.), στο ‘Αργος (τέλη 5ου-α’ μισό 6ου αι.), στην Κρήτη (Κνωσό) και την Ήλιδα (β’ μισό 5ου και 6ος αι.), στην Υπάτη, τη Θήβα και τους Δελφούς (α’ μισό 6ου αι.), στην Κρήτη (Συία) και την Ερμιόνη (β’ μισό 6ου αι.).
Δεν αναφέρονται εδώ και πάλι τα ψηφιδωτά που αποδόθηκαν στις παραπάνω ομάδες ούτε αναπτύσσονται τα εικονογραφικά στοιχεία και οι τεχνοτροπικές τάσεις που τα χαρακτηρίζουν. Αναλυτικότερα εξετάζεται μόνο το εργαστήριο της Αθήνας…».

(από την εισαγωγή του βιβλίου)