Ένα μήνα αργότερα, στις 22 Μαΐου 1939, υπογράφεται το «Γερμανο-Ιταλικό Σύμφωνο Φιλίας και Συμμαχίας», γνωστό και ως «Χαλύβδινο Σύμφωνο», που προβλέπει την αλληλοϋποστήριξη των δύο συμβαλλόμενων εθνών σε επικείμενο πόλεμο και την κοινή πολεμική δράση.
Στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Παλάτσο Βενέτσια στη Ρώμη στις 15 Οκτωβρίου 1940 αποφασίστηκε η επίθεση της Ιταλίας κατά της Ελλάδας σε δύο φάσεις, παρά τις ενστάσεις Ιταλών αξιωματικών για την προχειρότητα της επιχείρησης. Την απόφαση του Μουσολίνι για την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων εναντίον της Ελλάδας επηρέασε η στάση της Γερμανίας, που, αιφνιδιάζοντας τη σύμμαχό της Ιταλία, προχώρησε, χωρίς να την ενημερώσει, στη σύναψη συμμαχιών με άλλες χώρες (Ουγγαρία, Ρουμανία και Βουλγαρία), επιτέθηκε στην Πολωνία (1 Σεπτεμβρίου 1939) και κατέλαβε τις πετρελαιοπηγές της Πράχοβα στη Ρουμανία (12 Οκτωβρίου 1940), γεγονός που ο Ιταλός δικτάτορας εξέλαβε ως ανάμειξη των συμμάχων του στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Εντωμεταξύ στον ιταλικό Τύπο πλήθαιναν τα προπαγανδιστικά δημοσιεύματα που κατηγορούσαν την Ελλάδα για καταπίεση της αλβανικής μειονότητας στην Τσαμουριά και για επιθέσεις Ελλήνων σε αλβανικό έδαφος, ενώ τα ιταλικά αεροσκάφη παραβίαζαν τον ελληνικό εναέριο χώρο, με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό του καταδρομικού Έλλη κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Δεκαπενταύγουστου στο λιμάνι της Τήνου. Στην προσπάθειά της να διατηρήσει την ουδετερότητα της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση απέφυγε να κατονομάσει την εθνικότητα του επιτιθέμενου.
15-8-40 Πέμπτη. Την 8.30΄σήμερον εις τον λιμένα της Τήνου ετορπιλίσθει η ναρκοθέτης του πολεμικού ναυτικού μας «Έλλη», 2.100 τόννων, κατασκευής 1913. Καταβάλλεται προσπάθεια αποκρύψεως της εθνικότητας του τορπιλλίσαντος ταύτην υποβρυχίου, αλλά η ατμόσφαιρα είναι διάχυτος ότι το υποβρύχιον είναι Ιταλικόν.
Ο Ελληνικός κόσμος αρχίζει να συνέρχεται κάπως. Αδιακρίτως κομμάτων καταφέρονται κατά της Ιταλίας και ενδεχομένη επίθεσις θα μας εύρη ηνωμένους. (σ. 68)
Έτσι περιγράφει στο ημερολόγιό του εκείνη την ημέρα και τον αντίκτυπό της ένας λοχαγός που πολέμησε στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (1940–1941). Το ημερολόγιό του φυλάσσεται στη συλλογή χειρογράφων του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του ΜΙΕΤ (ΙΠΑ/ΜΙΕΤ, Συλλογή Χειρογράφων, αρ. 118).
Από τα λίγα στοιχεία που αντλήσαμε γι’ αυτόν μέσα από το ημερολόγιό του προκύπτει ότι είχε υπηρετήσει ως στρατιωτικός διοικητής στη Μήλο το 1939, ενώ πιο πριν ήταν στο Σύνταγμα Ευζώνων στην Αθήνα. Τον Νοέμβριο του 1939 μετατίθεται στο 32ο Σώμα Πεζικού της 9ης Μεραρχίας Συνοριακού Τομέα Καστοριάς, στον 30ό λόχο, όπου και παρέμεινε ως διοικητής. Αναφερόμενος στο σκοπό του ημερολογίου του, γράφει:
Σκοπεύω να αναγράψω υπό τύπον σημειώσεων τα γεγονότα του Ιταλοελληνικού πολέμου τ’ αφορούντα μόνον εμέ και, πραγματευόμενος εις άλλας μου σημειώσεις τα γενικότερα ζητήματα, δεν θα επεκταθώ πέραν των στοιχειωδών απαραιτήτων διά την συμπλήρωσιν της αφηγήσεώς μου. (σ. 44)
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι στο πρώτο μέρος του ημερολογίου του, πριν ξεκινήσει την περιγραφή των συμβάντων, αφιερώνει πολλές σελίδες σε ιστορικά γεγονότα από την αρχαιότητα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, εξυμνώντας την ελληνική υπεροχή έναντι των άλλων εθνών. Καταλήγει στη Μικρασιατική Εκστρατεία, αποδίδοντας ευθύνες για την αποτυχία της και τον κατακερματισμό της Ελλάδας σε δόλιους και φιλόδοξους υψηλόβαθμους στρατιωτικούς και στους κακούς χειρισμούς τους. Αναφέρει χαρακτηριστικά:
Πολλοί πολύφθογγοι ρήτορες, που ποτέ δεν εγκατέλειψαν τας επαύλεις των παρά διά να δημηγορήσουν την ανεκλάλητον σοφίαν εις τα καφενεία του Συντάγματος, αποδίδουν την καταστροφήν εις τους στρατιώτας. Βεβαίως ο καθείς δύναται να κρίνη, αλλ’ ουχί και αβασανίστως. Ολιγότερον δε παντός άλλου οι κύριοι αυτοί. Διότι δεν πρέπει να παραβλέπουν ή και να ξεχνούν πώς οι ίδιοι εκείνοι στρατιώται έστεψαν με δαφνούς τα Ελληνικά όπλα εις τα πεδία της Μακεδονίας, Ηπείρου, Θράκης, Ουκρανίας και αυτής της Μ. Ασίας. (σ. 7).
Μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου του ο συγγραφέας αποτυπώνει τα γεγονότα όπως τα έζησε και τα συμπληρώνει με τις ειδήσεις που αντλεί από δημοσιεύματα εφημερίδων που φτάνουν σε αυτόν.
22-6-40 Σάββατον: Απο της 18ης τα Γερμανικά στρατεύματα έφθασαν εις περιοχήν Λείγειρος και Ροδανού. Εις Ν. Δυτικήν Γαλλίαν έχουν συρεύεσει 7.000.000 Γάλλων προσφύγων. Τo δράμα της Γαλλίας υπερβαίνει κάθε τραγικότητα. Ίσως πληρώνει και μέρος των αμαρτιών της Μικρασιατικής καταστροφής μας, δι’ ην ήτο η κυρίως υπεύθυνος.
Τα … ηρωικά … Ιταλικά … στρατεύματα ουδέν επεχείρησαν εισέτι, αλλ’ αναπαύονταν ασφαλέστατα επί του εδάφους των, αφού είχον την … στρατηγικήν πρόνοιαν να καταστρέψουν την γέφυρά των.
Την 8.50΄ εσπερινήν της σήμερον υπεγράφη ανακωχή Γαλλίας και Γερμανίας εις το δάσος της Κομπιένης εις το αυτό σημείον και εντός του ιδίου οχήματος που είχον υπογραφεί και κατά το 1918.
Λίγο πριν από την απελευθέρωση της Κορυτσάς αναφέρει:
22-11-40 Παρασκευή: Καιρός καλός. Από πρωίας ήρξατο η κίνησίς μας προς τον εμπρός και δι’ ατραπών δασωδών και δυσβάτων εσυνεχίσαμεν την καταδίωξιν του φεύγοντος εν πανικού εχθρού και περί την 16ην ώραν εγκατεστάθημεν εν προφυλακαίς επί των Ανατολικών αντερισμάτων του χωρίου Κάτω Πλίακαν, θέσαντες υπό τον έλεγχόν μας την Δημοσίαν οδόν Μπίγλισταν-Κορυτσάν.
Ολόκληρος ο απέραντος κάμπος της Κορυτσάς είναι γεμάτος Ιταλούς φυγάδες, αλλά δεν ηδυνάμεθα παρά μόνον με πολυβολισμούς να τους καταδιώξωμεν, διότι η αποστολή μας δεν το επέτρεπε.
Από χθες την νύκτα και μέχρι σήμερον συνεχίζονται αι ατελείωται πυρκαϊαί των εν τη πεδιάδι αποθηκών του εχθρού, όστις εγκαταλείψας την Κορυτσάν αποσύρεται εις Μοσχόπολιν, Δέβολην και υψώματος Κάμιτς (Μπόγραδετς).
Πηγή: ΕΛΙΑ
Παρουσιάζοντας την απελευθέρωση της Κορυτσάς από τον Ελληνικό Στρατό, περιγράφει τον γενικό ενθουσιασμό:
23-11-40 Σαββατον: Πρωί, πρωί, παρά τον βροχερόν και παγερώτατον καιρόν, αρχίζουν να διέρχονται προς την Κορυτσάν διάφορα τμήματα στρατού. Οι κάτοικοι χαιρετίζουν τους νικητάς με ουρανομήκεις ζητωκραυγάς, ο δε ενθουσιασμός των υπερβαίνει παν όριον με την διέλευσιν ενός Συντάγματος Ιππικού. Συγκινητικότατην επίσης εις το να βλεπη κανείς γραμμένα με διάφορα χρώμματα εις τα παντός τύπου αυτοκίνητα τας λέξεις: Σπάρτη-Τίρανα, Αθήνα-Ρώμη, Θεσσαλονίκη-Πρίντεζι και ό,τι δύναται να φαντασθή ο νους του ανθρώπου. Επίσης συγκινητικόν ήτο και το θέαμα των επανερχομένων εις τας εστίας των χωρικών του κάμπου της Μπιγλίστης, οίτινες παρουσίαζον οικτρότατον θέαμα, και η απογοήτευσις διά την τύχην των περιουσιών των ήτο ζωηράν ζωγραφισμένη στις όψεις των, και δεν είχαν άδικον.
Με τί ζημίας και καταστροφήν πληρώνουν τον πόλεμον άνθρωποι που ούτε τον εσκέφθησαν καν.
Η Κορυτσάν πλέον από της πρωίας της σήμερον είναι Ελληνική. Οι Ιταλοί, που απειλούσαν ότι σε 24 ώρες θα ευρίσκετο εις Αθήνας και Θεσσαλονίκην, τρέπονται εις φυγήν αντικρύζοντες ένα έθνος που άνευ λόγου ηθέλησαν να υποδουλώσουν
Ζήτω η Ελλάς!!!
Το πολύ ενδιαφέρον και σημαντικό αυτό τεκμήριο, που πολύ σύντομα παρουσιάζεται εδώ, αποτελεί αντικείμενο της έρευνάς μας, με σκοπό την αξιοποίηση των πληροφοριών του σε μια ευρύτερη μελέτη.
Δρ Μαρία Λίτινα
Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του ΜΙΕΤ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Ι. Κολιόπουλος, «Ο πόλεμος του 1940/1941», στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 15, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 1978, 411–417.
• Κ. Σβολόπουλος, 1940. Οι τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου (Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, 44), Αθήνα: Πατάκης, 2016.
• Π. Νικόπουλος, Ημερολόγιο πολέμου (1940–1941) & Ημερολόγιο αιχμαλωσίας (1944–1945), Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2019.
