Ο Ποιητής και ο Τύραννος

1802. Με τα σημάδια της επερχόμενης διανοητικής κατάρρευσης ο Φρήντριχ Χαίλντερλιν (1770-1843) αποφασίζει να μεταφράσει ολόκληρο τον Σοφοκλή. Έχει διαβάσει και εννοήσει τον Αθηναίο τραγικό υπό την οπτική γωνία ενός θεμελιώδους λάθους που ο μεταφραστής όφειλε να φέρει στο φως. Είναι η αντιδικία του με τον ιδεώδη κλασικισμό του Βίνκελμανν, την απόλυτη λατρεία του κλασικού έργου τέχνης. Κατ’ αυτόν ο κλασικός αιώνας είναι αιώνας της κρίσης, της λήθης. Οι λέξεις έχουν χάσει την απολλώνια λάμψη και φλόγωση. Είναι το «καλλιτεχνικό λάθος» του Σοφοκλή, το «γλωσσικό αμάρτημα» των Ελλήνων που πρέπει να διορθωθεί.

1804. Ο Χαίλντερλιν κατορθώνει να μεταφράσει τα δύο κορυφαία δράματα, τον Οιδίποδα τύραννο και την Αντιγόνη. Προσδίδει στους κεντρικούς ήρωες γνωρίσματα πλατωνικού φαρμακέως, δηλαδή ιερού σφάγιου που θυσιάζεται για τη σωτηρία της πόλης. Οι μεταφραστικές αποκλίσεις, οι συνειδητές ή μη παραναγνώσεις, απόρροια όχι μιας αυθαιρεσίας, αλλά ακριβώς της διαστιχικής, λέξη προς λέξη, μετάφρασης και αναζήτησης του λησμονημένου ήχου και νοήματος της λέξης, αναγορεύουν σήμερα το εγχείρημα, όπως έκριναν ο Μπένγιαμιν, ο Σάντεβαλντ, ο Στάινερ, σε κορυφαία στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας της μετάφρασης. Ωστόσο, τα έργα αγνοήθηκαν επί δύο σχεδόν αιώνες. Μόλις το 1948 ο Μπρέχτ ανέβασε την Αντιγόνη των Σοφοκλή-Χαίλντερλιν απελευθερώνοντας το έργο και τον «έγκλειστο» του Τύμπινγκεν.

Στον 20ό αιώνα ο ιερός τύραννος, όπως ερμήνευσε τον μυθικό Οιδίποδα ο ποιητής, επανέρχεται με νέα επικίνδυνα χαρακτηριστικά. Είναι ο λαοπλάνος μάγος, ο δικτάτορας, ο θιασώτης της απολυταρχίας, ο συνεργός και αποφώλιος πολιτικός, καλλιτέχνης ή επιστήμονας. Μορφές εμφανείς ή λανθάνουσες σε έργα των Χάινριχ φον Κλάιστ, Κνούτ Χάμσουν, Φράντς Κάφκα, Τόμας Μάνν.

Η πραγματεία Ο Ποιητής και ο Τύραννος επιχειρεί να παρουσιάσει την «αντιπαράθεση» των δύο μεγάλων ποιητών (προϋπόθεση συμφιλίωσης), την ύστατη, πριν από τη διανοητική του κατάρρευση, απόπειρα του Χαίλντερλιν να πλησιάσει το απολλώνιο φως με τη βεβαιότητα ότι θα τυφλωθεί και θα ταυτιστεί με τον ραιβό οδοιπόρο προς τον Κολωνό.

Ή άλλως: Χαίλντερλιν επί Κολωνώ.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)