Τα πάθη μου στην Ελλάδα
Χέρμαν φόν Πύκλερ-Μούσκαου
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Στα τέλη του 1835, ύστερα από ένα τρικυμιώδες ταξίδι, αποβιβάζεται στην Πάτρα μια αλλόκοτη προσωπικότητα. Πρόκειται για τον πρίγκιπα Χέρμαν φον Πύκλερ-Μούσκαου, μια από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές διασημότητες εκείνης της εποχής. Ξακουστός ταξιδιωτικός συγγραφέας —ιδίως ύστερα από τη διθυραμβική κριτική που δημοσίευσε ο Γκαίτε για το πρώτο του βιβλίο—, κηποτέχνης διεθνούς φήμης, αντικείμενο πόθου των γυναικών της καλής κοινωνίας παντού στην Ευρώπη, παροιμιώδης μπον βιβέρ, ο Πύκλερ-Μούσκαου θα μείνει ένα χρόνο στη βαυαροκρατούμενη Ελλάδα και θα ταξιδέψει σε ολόκληρη σχεδόν την επικράτειά της, καταγράφοντας τις εντυπώσεις του σε ένα γλαφυρό ημερολόγιο, που κινείται στο όριο μεταξύ της πλέον ρεαλιστικής περιηγητικής καταγραφής και της καθαρής λογοτεχνίας. Υιοθετώντας την αφηγηματική περσόνα του ηδονοθήρα κυρίου Φον Ρόζενμπεργκ και ένα ανάλαφρο ύφος παρωδίας, σκηνοθετεί το ταξίδι του σαν μια πορεία παθών και δοκιμασιών σε ένα νεότευκτο κράτος που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής, του ένδοξου παρελθόντος και το μίζερου παρόντος, της υπανάπτυξης και της αναγέννησης.
Παρέγκλισις
Stephen Greenblatt
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Εξακόσια χρόνια έχουν περάσει από τη στιγμή που ένας διορατικός βιβλιοθήρας παθιασμένος με τη μελέτη της αρχαιότητας, ο παπικός γραμματέας Πότζο Μπρατσολίνι, ανέσυρε ένα παμπάλαιο χειρόγραφο από το ράφι μιας μοναστηριακής βιβλιοθήκης, είδε με δέος τι είχε ανακαλύψει και έβαλε να το αντιγράψουν. Το χειρόγραφο, το τελευταίο που είχε σωθεί από τη φθορά του χρόνου, περιείχε ένα λατινικό φιλοσοφικό έπος, το “Περί φύσεως” (De rerum natura) του Λουκρήτιου, ένα υπέροχο ποίημα γεμάτο με τις πιο επικίνδυνες ιδέες: ότι το σύμπαν λειτουργεί χωρίς τη βοήθεια των θεών, ότι η δεισιδαιμονία βλάπτει τη ζωή των ανθρώπων, ότι η ύλη αποτελείται από απειροελάχιστα σωματίδια, αόρατα, άφθαρτα, αεικίνητα, τα άτομα. Ο Λουκρήτιος υποστήριζε ότι σε ένα τέτοιο σύμπαν δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η Γη ή οι κάτοικοί της καταλαμβάνουν κεντρική θέση ούτε να διαχωρίζουμε τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα.
Αινειάδα
Publius Vergilius Maro
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Η “Αινειάδα”, έργο μεγάλης ποιητικής πνοής, αποτελεί σταθμό, έναν από τους πρώτους, στην ιστορία της δυτικής λογοτεχνίας. Ο Βιργίλιος, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του μια μικρή ποιητική παραγωγή, γράφει την “Αινειάδα” τα χρόνια που ο Οκταβιανός Αύγουστος εδραιώνει τη θέση του στο πολιτικό στερέωμα της ρωμαϊκής πολιτείας και βάζει τα θεμέλια της αυτοκρατορίας. Υποστηρικτής του οράματός του, ο Βιργίλιος το εξυμνεί μέσω ενός μύθου που ξεκινά από την ομηρική Τροία και οδηγεί στην ίδρυση της μετέπειτα αυτοκρατορικής και κοσμοκράτειρας Ρώμης. Ο Αινείας θα αποτελέσει το κεντρικό πρόσωπο της έμμετρης αφήγησής του: θα γλιτώσει από την άλωση της Τροίας και θα περιπλανηθεί με τους Τρώες που τον έχουν ακολουθήσει στα παράλια της Μεσογείου, συναντώντας επιζήσαντες των ομηρικών επών, άλλοτε έχοντας την εύνοια των θεών και άλλοτε αντιμέτωπος με την οργή τους, μέχρι να καταλήξει στην Ιταλία, επαληθεύοντας τις προφητείες για το μέλλον του και την τύχη των απογόνων του. Στην καρδιά της αφήγησης η συνάντησή του με τη βασίλισσα Διδώ της Καρχηδόνας και η τραγική της κατάληξη εξακολουθούν ύστερα από αιώνες να συγκινούν τους αναγνώστες.
Η μάγισσα
Jules Michelet
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Ο Μισλέ υιοθετεί τη μέθοδο του πανεπόπτη αφηγητή, ο οποίος δεν περιγράφει μόνο τις πράξεις των ιστορικών υποκειμένων αλλά εισχωρεί στον ψυχισμό τους, τα συναισθήματά τους, τις μύχιες σκέψεις, τις επιθυμίες και τους φόβους τους˙ δημιουργεί, με τα υλικά του ιστορικού, μυθιστορηματικούς ήρωες και ηρωίδες.
Η Μάγισσα γράφεται την περίοδο που ο Μισλέ έχει ριζοσπαστικοποιηθεί πολιτικά και έχει απομακρυνθεί ιδεολογικά από τους εκκλησιαστικούς θεσμούς και τα χριστιανικά ιδεώδη. Το έργο διαδραματίζεται σ’ έναν οπισθοδρομικό, μελαγχολικό και πληκτικό Μεσαίωνα και εγγράφεται στο ρεύμα της γαλλικής ρομαντικής ιστοριογραφίας, που κυρίαρχο στοιχείο της είναι η ιδιαίτερη συναισθηματική και ιδεολογική εμπλοκή του ιστορικού με το παρελθόν και τους κατοίκους του.
Φιλέλληνες
Μιμίκα Ι. Κρανάκη
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Το 1945 μια καραβιά Ελλήνων υποτρόφων φεύγει για τη Γαλλία. Με τα χρόνια, με τις προσωπικές τους εμπειρίες της ξενιτιάς και τη Μεγάλη Μετανάστευση των Εθνών που συγκλονίζει τον κόσμο ολοένα και πιο έντονα, ανακαλύπτουν πως στις μέρες μας ολόκληρη η υφήλιος κατοικείται από φιλέλληνες, απ’ τους boat-people της Ασίας και της Αφρικής ώς τους πρόσφυγες της Ευρώπης. Η εθνικότητα «ξένος» είναι, αριθμητικά, η επικρατέστερη. Και καθόλου δεν αποκλείεται η ίδια η πατρίδα του ανθρώπου, η γης, να τον εξορίσει κάποτε, οργισμένη, να πετάξει μακριά τούτο το άχθος αρούρης, το κακοποιό. Αυτό είναι το ένα τέλος του βιβλίου. Υπάρχει όμως κι άλλο.
Το όραμα της Ιωνίας
Michael Llewellyn-Smith
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Τον Ιανουάριο του 1915, λίγο μετά την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία προσέφερε στην Ελλάδα σημαντικά εδαφικά αντισταθμίσματα στη Μικρά Ασία προκειμένου να μπει η Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η πρόταση αυτή υπήρξε αφετηρία μιας διαδοχής γεγονότων που κατέληξε στην τραγωδία του 1922, με την καταστροφή της ελληνικής Σμύρνης και τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Το βιβλίο αυτό περιγράφει την κατοχή της Σμύρνης και τον μικρασιατικό πόλεμο σε σχέση με την ελληνική Μεγάλη Ιδέα και τις διαμάχες των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Ιχνηλατεί τις απαρχές του “οράματος της Ιωνίας” του Ελευθερίου Βενιζέλου αλλά και της ιδέας που μοιράστηκε με τον Ντέιβιντ Λόυντ Τζωρτζ για μια αγγλοελληνική συνεννόηση στην ανατολική Μεσόγειο. Η συναρπαστική αφήγηση ζωντανεύει τα γεγονότα που διαμόρφωσαν την πολιτική και την κοινωνία της νεότερης Ελλάδας.
Περί φυτών αφηγήματα
Γιάννης Μανέτας
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Πώς η μικρή παπαρούνα επηρέασε μεγάλες αυτοκρατορίες και πώς το ζαχαροκάλαμο καθόρισε τη διαδρομή του δουλεμπορίου στους νέους χρόνους; Γιατί η μπανάνα συνδέεται με τις “μπανανίες” και τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά με τον Δρα Φρανκενστάιν; Πώς μερικά φυτά καταφέρνουν και επιβιώνουν σε θερμοκρασίες δεκάδων βαθμών Κελσίου κάτω απ’ το μηδέν, ενώ άλλα σε σχεδόν απόλυτη ξηρασία; Γιατί ο κρίνος και ο κινέζικος λωτός έχουν συνδεθεί με το άσπιλο και το αμόλυντο; Πώς ήταν τα πρώτα φυτά που εποίκησαν την ξηρά και πώς ενδέχεται να είναι τα φυτά σε άλλους κατοικήσιμους κόσμους; Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 37 μικρά και μεγάλα αφηγήματα για φυτά που επηρέασαν την ιστορία, και επηρεάστηκαν απ’ αυτήν, ή για άλλα που οι εξαιρετικές επιδόσεις τους εξάπτουν τη φαντασία όχι μόνο των επιστημόνων αλλά και του ευρύτερου κοινού.
Λαϊκά παραμύθια της Θεσσαλίας τόμος Α’
Βασίλειος Αναγνωστόπουλος
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας
Από πολλαπλάσιο αριθμό παραμυθιών καταρτίστηκαν οι δύο τόμοι με τίτλο Λαϊκά Παραμύθια της Θεσσαλίας. Ο Πρώτος τόμος περιλαμβάνει τρία μέρη: Πρώτο Μέρος: Τα καθαυτό παραμύθια (Μαγικά, Διηγηματικά, Θρησκευτικά), Δεύτερο Μέρος: Μύθοι με ζώα και Τρίτο Μέρος: Ευτράπελες ιστορίες. Ο Δεύτερος τόμος περιλαμβάνει παραλλαγές των παραμυθιών του Πρώτου τόμου. Δίνεται έτσι η ευκαιρία στους ειδικούς (και όχι μόνο) να μελετήσουν τα θεσσαλικά παραμύθια και από άλλη σκοπιά, αρκετά ενδιαφέρουσα. Τα παραμύθια και των δύο τόμων προέρχονται από όλες τις γεωγραφικές περιοχές και γωνιές της Θεσσαλίας, τις ορεινές, τις πεδινές και νησιωτικές. Και μπορούν ο αναγνώστης και ο ερευνητής να διακρίνουν μια αφηγηματική και γλωσσική ποικιλία στην έκφραση, καθόσον οι παραμυθάδες είναι Αγραφιώτες, Καραγκούνηδες, Βλάχοι, Πηλιορείτες, Μικρασιάτες, νησιώτες, κ.ά. Μέσα στα παραμύθια της συλλογής ανακαλύπτουμε παλιότερες και νεότερες μορφές της θεσσαλικής κοινωνικής ζωής και αξίζουν, ως κιβωτός του λαϊκού πολιτισμού, να γίνουν ευρύτερα γνωστά και να προστατευθούν από τη λήθη του χρόνου.
Ο αρχαιολόγος Τζων Πέντελμπερυ
Imogen Grundon
Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη
Ο Τζων Πέντελμπερυ (1904-1941), ο “Κρητικός Λώρενς”, σκοτώθηκε κατά τις πρώτες ημέρες της γερμανικής κατοχής της Κρήτης, ενώ οργάνωνε ντόπιες ομάδες ανταρτών για να πολεμήσουν τους εισβολείς. Παρότι δεν ήταν εκπαιδευμένος στρατιώτης, ο Πέντελμπερυ επιλέχθηκε για τον συγκεκριμένο σκοπό εξαιτίας της ολοκληρωμένης γνώσης του της Κρήτης, των ανθρώπων της και της γλώσσας τους, γνώση που αποκτήθηκε μέσα από τα χρόνια της αρχαιολογικής του εμπειρίας στο νησί. Στα 1928-35, η αθλητική του κράση και η όρεξή του για περιπέτεια τον είχαν ωθήσει στην περιήγηση ολόκληρης της Κρήτης προς αναζήτηση αρχαιολογικών θέσεων. Ως Επιμελητής στην Κνωσό (1929-34), διαδέχτηκε (μετά τον Ντάνκαν Μακένζη) τον Σερ Άρθουρ Έβανς, ενώ στο διάστημα 1936-39 ανέσκαψε το Καρφί. Το πάθος του για τον αρχαίο κόσμο τον είχε οδηγήσει στην Αίγυπτο, όπου στα 1930-36 υπήρξε Διευθυντής των ανασκαφών στην Αμάρνα (αρχαία Ακετάτεν), την πόλη του αιρετικού φαραώ Ακενάτεν και της βασίλισσάς του Νεφερτίτης.
Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826)
Αρτέμιος Μίχος
Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία
Το Μεσολόγγι, με το θαυμαστό σθένος των πολιορκουμένων του, Ελλήνων και φιλελλήνων, και το απαράμιλλο αυτοθυσιαστικό πάθος της Εξόδου, εξακολουθεί να μας συναρπάζει. Όπως συνάρπασε τον Διονύσιο Σολωμό, που αφιέρωσε στο «αλωνάκι» την ψυχή του και τα υψηλότερα γεννήματα της ποιητικής του έμπνευσης. Όπως συνάρπασε τους Ευρωπαίους, αφυπνίζοντας τη διάθεσή τους να συντρέξουν τους Έλληνες, διάθεση που την είχαν πληγώσει οι ελληνικοί εμφύλιοι.
Ο Γιαννιώτης Αρτέμιος Μίχος πολέμησε για την ελευθερία σε πολλά μέτωπα της Ρούμελης. Στα χρόνια 1825-1826 βρέθηκε στο Μεσολόγγι και μοιράστηκε με τους συμμαχητές του τις κορυφαίες στιγμές του Αγώνα. Οι σημειώσεις που κρατούσε κατά τη διάρκεια της δεύτερης πολιορκίας, αλλά και τα φύλλα των Ελληνικών Χρονικών που εξέδιδε ο Ελβετός φιλέλληνας Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ, στάθηκαν η πρώτη ύλη για να συντάξει τα απομνημονεύματα του, προς το τέλος της ζωής του, εμπλουτίζοντάς τα με τις αναμνήσεις του.
Ο “σκοτεινός” μεσαίωνας
Συλλογικό Έργο
Σχολή Μωραΐτη. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας
Επιστημονικό Συμπόσιο 16 & 17 Μαρτίου 2007 με κείμενα των Καραπιδάκη, Πριοβόλου, Κονταράτου, Μακρή, Βέλλα, Βέλτσου, Ηλιοπούλου κ.α.
Της Κρήτης ο χαλασμός
Μανόλης Σκλάβος
ΙΝΣ. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη
Το σύντομο ποίημα “Της Κρήτης ο χαλασμός” (γνωστότερο ως “Η συμφορά της Κρήτης”) του Μανόλη Σκλάβου αποτελεί τη σημαντικότερη λογοτεχνική πηγή για τον σεισμό του 1508, που συγκλόνισε τη βενετοκρατούμενη τότε Κρήτη και έγινε αισθητός μέχρι τη Μ. Ασία και την Κύπρο. Η έντασή του ήταν μεγάλη και η διάρκειά του, όπως την περιέγραψε ο βενετός διοικητής της Κρήτης: “όσο χρειάζεται κανείς για να πει λίγο βιαστικά το Πάτερ ημών”. Ειδικά για τον Χάνδακα/Κάστρο (το σημερινό Ηράκλειο) ο σεισμός ισοπέδωσε τη μισή πόλη τη νύχτα της 29ης Μαΐου 1508 – 55 χρόνια ακριβώς ύστερα από την Άλωση της Πόλης -, καταπλακώνοντας πολλούς κατοίκους κάτω από τα ερείπια.
Αποστολή στην Κρήτη
Jack L. Sibard
Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών
Ο Jack L. Sibard, εκπαιδευμένος αλεξιπτωτιστής, συμμετείχε σε επιτυχημένο σαμποτάζ της SAS στο αεροδρόμιο Ηρακλείου(13-14/6/1942). Την ιστορία της αποστολής στην Κρήτη, της διαφυγής, της αιχμαλωσίας καθώς και τον εγκλεισμό του σε στρατόπεδο της Γερμανίας, περιγράφει ο ίδιος ο Sibard στο βιβλίο αυτό.
Η αυτοβιογραφία και το αρχείο του Αλέκου Ξένου
Συλλογικό Έργο
Μουσείο Μπενάκη
Ήταν μια μέρα που πήγα στο σταθμό της Λάρισας για ν’ αποχαιρετίσω φίλους που έφευγαν για το μέτωπο. Βρέθηκα τότε μπροστά σε μια σκηνή που μ’ έκανε να δακρύσω. Μια γυναίκα εβδομήντα περίπου ετών αλλά γεροστεκούμενη, αγρότισσα καθώς φαινόταν από το τσεμπέρι στο κεφάλι της, είχε στήσει το χορό και την ακολουθούσαν παλληκάρια με τα μαντίλια στο χέρι. Η γερόντισσα τραγουδούσε πρώτη το τραγούδι του Ζαλόγγου και σε κάθε στροφή οι νέοι το επαναλάμβαναν μ’ έξαψη. Κάθισα σε ένα καφενείο έξω από το σταθμό και άρχισα να σκιτσάρω πάνω στη μελωδία διάφορες παραλλαγές. Προσπαθούσα να αποτυπώσω την εικόνα που είδα. Μέσα σε μια εβδομάδα «βγήκε» το πρώτο μου έργο. Το ονόμασα “Εισαγωγή στη Λευτεριά” ή “Νέοι Σουλιώτες” και παίχτηκε από την Ορχήστρα του Ραδιοφώνου το 1941 με διευθυντή τον Θεόδωρο Βαβαγιάννη. Είναι μια σύνθεση με παραλλαγές πάνω στο τραγούδι του Ζαλόγγου, που τα μοτίβα του μου χρησίμεψαν για ν’ αναπτύξω άλλες μελωδίες, εκφράζοντας διάφορα συναισθήματα, με ενότητα.
Απόμαχοι. Οι Αγωνιστές της Επανάστασης του 1821 στο Οθωνικό κράτος.
Σάκης Γκέκας
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Με αφορμή τα 200 χρόνια από το μεγάλο γεγονός, πολλές πτυχές της Επανάστασης έχουν φωτιστεί και προκαλούν αυξημένο ενδιαφέρον. Τι έγιναν όμως οι χιλιάδες των «αφανών» που πολέμησαν στον Αγώνα; Ποιες ήταν οι θυσίες τους που σημάδεψαν σώμα και πνεύμα, αλλά και οι τύχες τους μετά την Επανάσταση; Και εκείνοι που έμειναν πίσω, οι χήρες και τα ορφανά, πώς κατάφεραν να επιβιώσουν στο νεοσύστατο κράτος; Το ανά χείρας βιβλίο επιχειρεί να φωτίσει την ιστορία των απόμαχων και των οικογενειών τους με εργαλεία ανέκδοτες και εκδεδομένες πηγές. Μια κοινωνική ιστορία της Επανάστασης που περιλαμβάνει στοιχεία και τεκμήρια για τις τύχες των άσημων, των πολλών αποτελεί και μια ιστορία της μετεπαναστατικής κοινωνίας. Ο συγγραφέας μας χαρίζει μια νέα εικόνα της κοινωνίας της οθωνικής περιόδου μέσα από τα μάτια των αγωνιστών της Επανάστασης.
Χίος. Τόπος Εντός
Στρατής Βογιατζής
Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Το δίγλωσσο φωτογραφικό βιβλίο Χίος. Τόπος Εντός/Chios. The Land Within του Στρατή Βογιατζή, φωτογράφου-ανθρωπολόγου, εμπλουτίζει τις βιβλιογραφικές συμβολές του Ιδρύματος για το νησί της Χίου, αναδεικνύοντας τα ζωντανά στοιχεία του χιώτικου πολιτιστικού τοπίου, της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και των σημερινών κατοίκων της. Ο Στρατής Βογιατζής περιηγήθηκε και ερεύνησε φωτογραφικά τον γενέθλιο τόπο του, επιχειρώντας να «διαβάσει» και να αποτυπώσει ό,τι ενυπάρχει στο τοπίο, στα αρχιτεκτονήματα, στον εσωτερικό χώρο των οικιών, στην παρουσία των ανθρώπων.